Σενάριο

Ο χαρακτήρας

Ο χαρακτήρας είναι μονάχα τα πράγματα που κάνει. Δεν είναι όσα λέει αυτός ή οι άλλοι γι’ αυτόν. Εξάλλου, ενδιαφέρων ήρωας είναι αυτός που άλλα λέει κι άλλα κάνει. Η διαφορά φαίνεσθαι και είναι ισχύει, όπως και στη ζωή.

Βασικά στοιχεία του χαρακτήρα:

Α) Η διαδρομή του (character arch). Πόσα έμαθε, κυρίως για τον εαυτό του. Πώς φτάνει στο τέλος. Τι είδους σύγκρουση συμβαίνει στη ζωή του

Β) Ο πυρήνας του (character core). To βρίσκουμε με τον τύπο που απαντά στο ερώτημα τι θέλει να κάνει ο ήρωας: Να + ενεργητικό ρήμα. Τι καύσιμο καίει στη διαδρομή του. Ο πυρήνας είναι μια ιδιότητά του, ένα χαρακτηριστικό του. Δεν αλλάζει ποτέ. Τον ωθεί σε όλη τη ζωή του για να διεκδικήσει το στόχο του. Ίσως αυτό του φέρνει ευτυχία. Πρέπει να ξέρω τον ήρωα για να βρω το core του.

Γ) Βασική ανάγκη (ποιος είναι, ποια ζωή έχει)

Δ) Δραματική ανάγκη (overall need). Ποιο πρόβλημα του εμφανίζεται στη διάρκεια της ταινίας. Η ΔΑ προκαλείται από τη σύγκριση της βασικής ανάγκης με το πρόβλημα. Ο ήρωας κάνει τη διαδρομή του προκειμένου να εκπληρώσει τη βασική αυτή ανάγκη

Ε) Βιογραφικό σημείωμα. Ο ήρωας διαθέτει βιογραφικό με τη φυσιολογία και τη σωματική υπόστασή του, τα κοινωνικά και ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κλπ και την περιγραφή του: οι αντιφάσεις και τα παράδοξα, οι επιδιώξεις του, οι ιδιαίτερες στιγμές του, οι πιο σημαντικές σχέσεις του. Παραλληλίζεται ή διαφοροποιείται με άλλους ήρωες (πχ Οδυσσέα) ή ηθοποιούς ή οικεία πρόσωπα. Υπάρχουν συγκεκριμένοι μύθοι που αποτελούν στοιχείο αναφοράς. Ποιο είναι το αρχέτυπο και ποια η διαφοροποίησή του

Παραδείγματα: About Schmidt, The Big Lebowski, Silence of the lamb, O παίκτης του Άλτμαν, Down by law του Jarmousch, Rosette των α/φών Νταρντέν, Raging Bull του Σκορτσέζε (Είναι καταπληκτική η είσοδος του χαρακτήρα. Θα μας πει την ιστορία ενός ανθρώπου που παλεύει μόνος στη ζωή), Reservoir Dogs του Ταραντίνο κλπ

Από την ιδέα στην ταινία

 ΙΔΕΑ

 ΣΥΝΟΨΗ/ concept

Περίληψη στη οποία αναφέρονται τα κυριότερα επεισόδια του «έργου». Συνήθως είναι γύρω στις 5 σελίδες και έχει μια αρχή, μια μέση και ένα τέλος. Γράφεται χωρίς λογοτεχνικό ύφος, χωρίς κινηματογραφικές φόρμες και ορισμούς. Σκοπός της σύνοψης είναι να πληροφορήσει κάθε ενδιαφερόμενο, παραγωγό, σκηνοθέτη, ποιο είναι το αντικείμενο που πραγματεύεται το σενάριο.

 TREATMENT

Επεξεργασμένο αφήγημα που σκοπεύει να δώσει μια πρώτη αρχιτεκτονημένη μορφή του σεναρίου σε 20-25 σελίδες με σύντομη περιγραφή και σκηνές με και χωρίς διάλογο ώστε να μπορούμε να το εποπτεύουμε. Το treatment υποδιαιρείται σε 1. πράξεις-ψυχολογία και χαρακτήρες των ηρώων, 2. κινηματογραφικές εικόνες και 3. δομή του έργου, διαδοχή των Σεκάνς.

 ΣΕΝΑΡΙΟ

Σενάριο είναι ένας μύθος, μια ιστορία, με αρχή, μέση και τέλος ο οποίος λέγεται με εικόνες. Ο σεναριογράφος οφείλει να διαθέτει: α) Αίσθηση του τι είναι δραματικό, β) Ευελιξία και γ) Ταχύτητα. Η διαδικασία συγγραφής του σεναρίου έχει  στάδια: Script. Αυτό που καταθέτει ο σεναριογράφος. Drafts. Τα διάφορα σχέδια που μεσολαβούν. Βreakdown. Είναι η αναδόμηση του σεναρίου, η διαδικασία που λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των γυρισμάτων κλπ Είναι έργο του διευθυντή παραγωγής κλπ Shooting script. Το τελικό σενάριο

      REPERAGE

Είναι η μελέτη, η έρευνα για να βρούμε τους κατάλληλους χώρους για γυρίσματα

       ΝΤΕΚΟΥΠΑΖ

Είναι η τελική φάση επεξεργασίας του σεναρίου. Σημαίνει το κομμάτιασμα. Τεχνική ανάλυση του «έργου» όπως θα φαίνεται στην οθόνη. Χωρίζουμε σε σκηνές και πλάνα και κάνουμε λεπτομερή ανάλυση κάθε πλάνου του έργου. Επάνω γράφουμε σκηνή, χρόνος, τόπος και αριστερά το μέγεθος του πλάνου. Αριστερά γράφουμε ό,τι θα δούμε και δεξιά ό,τι θα ακούσουμε, ομιλία, θόρυβος, μουσική κλπ

Οργάνωση του αφηγηματικού υλικού

Το αφηγηματικό υλικό οργανώνεται σε μικρότερες αφηγηματικές μονάδες, τις σεκάνς (= ακολουθία σκηνών που διαθέτει δραματουργική αυτονομία και ενότητα (Metz) οργανωμένη σε αρχή – μέση - τέλος) που αποτελούνται από σκηνές. Σεκάνς και σκηνές συσχετίζονται όπως και οι επιμέρους σκηνές μεταξύ τους. Στόχος όλου αυτού του πλεξίματος είναι να προχωρήσει την ιστορία μπροστά.

Σκηνή είναι η δράση μέσα σε δεδομένο χώρο και χρόνο. Η σκηνή είναι μια μικρή ολοκληρωμένη υποδιαίρεση του μύθου που έχει αρχή, μέση και τέλος όπως ακριβώς το σενάριο. Ολοκληρώνεται μέσα από μια παράθεση πλάνων. Η σκηνή διαθέτει ενότητα χώρου, χρόνου και, κυρίως, δράσης (για παράδειγμα, 2 άνθρωποι τηλεφωνιούνται και τους χωρίζει μεγάλη απόσταση αλλά συμμετέχουν στην ίδια δράση. Πρόκειται για μια σκηνή.

Σεκάνς είναι μια μικρή ή μεγάλη ομάδα σκηνών που διαδέχεται η μία την άλλη και βρίσκονται ενωμένες με ένα κοινό σκοπό, την απόδειξη μιας ιδέας. Η σεκάνς αποτελεί έναν διηγηματικό κύκλο. Αρχίζει με κάποιον τρόπο ολοκληρώνει και κλείνει. Η σεκάνς έχει αρχή μέση και τέλος, μπορεί να είναι μια σκηνή ή και περισσότερες, όλες υπηρετούν την ίδια ιδέα τον ίδιο σκοπό. Είναι μια ομάδα σκηνών που ολοκληρώνει μια επί μέρους ιδέα, έναν σκοπό. η σεκάνς λειτουργεί αυτόνομα για την ολοκλήρωση της αλλά τελικά υπηρετεί το σύνολο.

Βλέποντας την ταινία καλό είναι να αναρωτηθούμε τι πρόσφερε αυτή η σκηνή/ σεκάνς; Χωρίζεται σε επιμέρους ενότητες; Πώς προχώρησε ο μύθος; Ποιο νέο στοιχείο προστέθηκε; Ποια σύγκρουση εξελίχθηκε; Τι συνέπειες δημιουργήθηκαν; Ποιος κεντρικός κορμός διαπερνά την ταινία; Ποια σκηνοθετική ή υφολογική επιλογή φανερώθηκε; Ποιος τρόπος αφήγησης υιοθετείται; Ποιοι νέοι χώροι και χώροι εισήχθησαν; Υπερτερεί ο διάλογος της περιγραφικής παύσης; Τι προοικονομείται; Θα μπορούσε να δοθεί κάποιος τίτλος στην ενότητα; Και, συνολικά κοιτώντας τις ενότητες, υπάρχει MP, NH κλπ; Τα plot points αναδιατυπώνουν το ερώτημα του NH; Οι σκηνές έχουν αυστηρή σχέση αιτίου – αιτιατού; Υπάρχει καθαρή δομή στην αφήγηση;

Μικροδραματουργία

Η Δραματουργία σε μια σκηνή.

Η ανάπτυξη μιας σκηνής με δραματουργικό τρόπο. Η παραγωγή ιδεολογίας μέσω αυτής. Κάθε σημαντική σκηνή χαρακτηρίζεται από  ενότητα και αυτοτέλεια και αποτελεί μικρογραφία ολόκληρου του σεναρίου, διαθέτοντας την ίδια δόμηση: αρχή – μέση – τέλος.

Για την συγγραφή σεναρίου με έμφαση στη μικροδραματουργία, χρήσιμες είναι οι γνώσεις της γλωσσολογίας (μήνυμα, σημαίνον – σημαινόμενο, επικοινωνία κλπ), της σημειολογίας  ή σημειωτικής του κιν/φου (το ρούχο, η γλώσσα του σώματος, η κίνηση, η κουβέντα, ζητήματα ταμπού, τα ρακόρ κλπ), της ιστορίας και της κοινωνιολογίας και, ασφαλώς, της λογοτεχνίας και του θεάτρου.

 Σκηνοπλασία και ασκήσεις σκηνοπλασίας

Σκηνοπλασία είναι η λειτουργική αξιοποίηση μιας τοποθεσίας ή η καταλληλότερη επιλογή χώρου και χρόνου για μια σκηνή προκειμένου ο θεατής να ενεργοποιήσει ευκολότερα το θυμικό του, να επικοινωνήσει ποιοτικότερα με τα δρώμενα και, γιατί όχι, να διαπιστώσει ότι οι ήρωες έχουν ενσωματωθεί με το σκηνικό, έχουν τοποθετηθεί σε περιβάλλοντα ανάλογης συναισθηματικής κατάστασης, κυριολεκτικά ή συμβολικά (πρβλ Antonioni). Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι οι χώροι αντικατοπτρίζουν, ως καθρέπτης, το συναίσθημα των ηρώων. Παράλληλα, η σκηνοπλασία ενεργοποιεί τον ψυχισμό του θεατή και του παρέχει πρόσθετες πληροφορίες.

Φτιάχνοντας ένα σενάριο

*        να περιγράφεται ο χώρος επαρκώς και ανάλογα με τη σημασία του, χωρίς να περιορίζεται ο σκηνοθέτης αλλά εξηγώντας στοιχεία που θα του είναι απαραίτητα

*        δίνω περιγραφή του προσώπου την πρώτη φορά που τον εμφανίζω (πχ ένα αγοράκι ο ΑΣΤΕΡΙΟΣ (8 ετών) τρέχει προς τη θάλασσα (φορά ένα κοντό παντελονάκι δεκαετίας 30’ με ενσωματωμένες τιράντες κι ένα καρό πουκάμισο)

*        όχι πολύς διάλογος εις βάρος της εικόνας

*        καθετί που εμφανίζεται στην οθόνη πρέπει να αιτιολογείται

*        να μην ειπωθούν όλα εξαρχής

*        σταδιακή εμφάνιση –  ολοκλήρωση ενός χαρακτήρα

*        απομόνωση λόγων και πράξεών του και σταδιακή ανάδειξη αυτών

*        από την κουζίνα στο υπνοδωμάτιο έχω 2 σκηνές

*        κάνω χρήση σκαλέτας

Adaptation

α) Πιστή μεταφορά του λογοτεχνικού έργου

Θα μπορούσε να θεωρηθεί ως κινηματογραφική ανάγνωση του έργου το οποίο μεταφέρεται με τις ίδιες καταστάσεις χώρου, χρόνου, πλοκής και υποιστορίας. Η πιστή μεταφορά (πχ ‘Barry Linton’ του Stanley Kubrick)  δεν συνηθίζεται σήμερα, με εξαίρεση την τηλεοπτική μεταφορά

β) Ελεύθερη διασκευή του λογοτεχνικού έργου

Ο σεναριογράφος επιλέγει αν θα κρατήσει τις χωροχρονικές συνθήκες κλπ και αν θα προσθέσει χαρακτήρες ή στοιχεία στην πλοκή για να δώσει μια νέα οπτική ή κατεύθυνση

γ) Ελεύθερα εμπνευσμένη διασκευή του λογοτεχνικού έργου

Ο σεναριογράφος κρατά ένα απόσταγμα του έργου ή μια ισχυρή ιδέα που κάπως (=υποσυνείδητα ή αναφορικά) θυμίζει το λογοτεχνικό έργο και δίνει μια εντελώς νέα ματιά στο ίδιο θέμα. Θα μπορούσε να διατηρήσει απλώς και μόνο ένα όνομα, μια παραβολή ή τον τίτλο (πχ Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος αξιοποίησε και διατήρησε μόνο τον τίτλο του έργου ‘Ονειρεύομαι τους φίλους μου’ του Δημήτρη Νόλλα). Μια ελεύθερα εμπνευσμένη διασκευή θα μπορούσε να ενσωματώσει πολλές ιδέες από διαφορετικά λογοτεχνικά έργα

Μετατροπή διηγήματος σε σενάριο

Παράδειγμα εργασίας: Ο θάνατος του υπαλλήλου (Α. Τσέχωφ)  με τη χρήση σκαλέτας (δηλ., του χωρισμού του κειμένου σε μεγάλες χωροχρονικές ενότητες/ σκηνές)