Τι είναι η Στίξη
------------------------------------------------------------------
Είναι η θέση στιγμών και άλλων σημείων που έχουν ως σκοπό την ευκολότερη κατανόηση του κειμένου. Η στίξη - για την οποία, ασφαλώς, ισχύουν κανόνες - βασίζεται στη σύνταξη και, επομένως, απαιτεί σκέψη και συντακτική ανάλυση των προτάσεων.
Τα σημεία στίξης είναι πολλά: Τελεία, Κόμμα, Θαυμαστικό, Ερωτηματικό, Άνω τελεία, Δύο τελείες ή διπλή τελεία ή πάνω και κάτω τελεία, Παρένθεση, Αγκύλη, Εισαγωγικά, Ομοιωματικά, Παύλα, Διπλή παύλα, Αποσιωπητικά , Κάθετος, Σταυρός (†), Συν και Πλην (±), Παράγραφος (§), Υποδιαστολή (,), Απόστροφος ( ’ ), Ενωτικό.
Βασικές οδηγίες για τη χρήση του κόμματος
Το πιο εύχρηστο σημείο στίξης είναι το κόμμα[1]. Παράλληλα, το κόμμα είναι αυτό που δυσκολεύει περισσότερο το συντάκτη ενός κειμένου, μάλλον επειδή η λειτουργία του είναι πολύπλοκη και, συχνά, αντιφατική. Πράγματι, η χρήση του κόμματος εξαρτάται όχι μόνο από το προσωπικό ύφος του συγγραφέα αλλά και από το είδος του συνταγμένου κειμένου (πχ λογοτεχνικό ή δημοσιογραφικό κείμενο, σχολικές εκθέσεις ή δοκίμια, κείμενα επιστημονικού ή διοικητικού χαρακτήρα κλπ).
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η χρήση του κόμματος είναι απαραίτητη. Χρησιμεύει συνήθως για να σημειώσουμε το λογικό χωρισμό των νοημάτων ή το μικρό σταμάτημα στο εσωτερικό μιας περιόδου. Ακόμα, χρησιμοποιείται σε μεγάλες φράσεις, για να δώσουμε ευκαιρία αναπνοής ή για να κάνουμε το κείμενο πιο ευανάγνωστο. Αν και δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες για τη χρήση του κόμματος, σε γενικές γραμμές παραθέτω τον παρακάτω πίνακα:
Δεν χωρίζουμε με κόμμα το υποκείμενο ή το αντικείμενο από το ρήμα, εκτός αν παρεμβάλλεται άλλη πρόταση ή προτάσεις. | Η Διευθύντρια πρέπει να λάβει αμέσως απόφαση επί του θέματος αυτού. Η Διευθύντρια, παρατήρησε η Ελένη, πρέπει να λάβει αμέσως απόφαση επί του θέματος αυτού. Μαζέψτε τα μολύβια σας και βγάλτε τα στυλό. | ||||||
Μια παρεμβαλλόμενη πρόταση τοποθετείται ανάμεσα σε δύο κόμματα. Γενικά, είναι δείγμα οργανωμένου λόγου η χρήση δύο κομμάτων που περικλείουν ένα νοηματικό σύνολο. | Μου ζήτησε να επιστρέψω το μισθό μου και, αν και βρισκόμουν σε δυσχερή οικονομική θέση, με απέλυσε. Αυτό δε γίνεται, γιατί, καθώς άκουσα, έκλεισε αυτή η επιχείρηση. Παλιότερα, δεν θυμάμαι πότε ακριβώς, σ’ αυτόν το δρόμο μύριζε γιασεμί. Αυτός, λοιπόν, είναι ο κύριος λόγος. Η παρατεταμένη ξηρασία, όμως, δεν είναι αποκλειστικό αποτέλεσμα της ανθρώπινης παρέμβασης. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα τους όμοιους όρους μιας πρότασης, όταν τους παραθέτουμε ασύνδετους. Προσοχή! Το ασύνδετο σχήμα είναι ίδιον του λογοτεχνικού ύφους. Έτσι, στις σχολικές εκθέσεις και τα δοκίμια, ο τελευταίος όμοιος όρος συμπληρώνεται παρατακτικά (με το και). Τα ρήματα, επίσης, που έχουν το ίδιο υποκείμενο, όταν είναι ασύνδετα, χωρίζονται με κόμμα. | Το συμβούλιο για τα δικαιώματα της γυναίκας, η επιτροπή κοινωνικών υποθέσεων και η επιτροπή αναφορών εξέδωσαν θετική γνωμοδότηση. Ο κατηγορούμενος είχε τα χαρακτηριστικά ενός ήρεμου, γαλήνιου και πράου ανθρώπου. Ακολούθως, ο Πρόεδρος εξέτασε τις σχετικές εκθέσεις, τις γνωμοδοτήσεις, τις επιστολές και τις ανακοινώσεις. Ο πρόεδρος κάλεσε το προεδρείο σε συνεδρίαση, έστειλε τις προσκλήσεις, διαβίβασε τα σχετικά έγγραφα στα μέλη και έκανε διαβήματα προς το Συμβούλιο και την Επιτροπή για τη διευθέτηση του ζητήματος. | ||||||
Σε γενικές γραμμές, δεν τοποθετούμε κόμμα πριν από το σύνδεσμο και. Το συνδετικό και δεν χρειάζεται κόμμα, αφού συνδέει όμοια πράγματα. Προσοχή: Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν υπάρχει μια ασυνέχεια στη ροή του λόγου. Προσοχή: Βάζουμε κόμμα πριν από το και, όταν αυτό είναι προσθετικό. | Οι δοξασίες και οι προκαταλήψεις δεν έχουν θέση στην εποχή μας Η διαθήκη πρέπει να είναι ευκρινής, και υπάρχουν σοβαροί λόγοι γι αυτό. Διαβάζει πολλά βιβλία, και τα βιβλία είναι η πεμπτουσία της γνώσης. Στις περιπτώσεις ασυνέχειας υπάρχει σχεδόν πάντοτε αλλαγή υποκειμένου και συχνότατα μορφολογική ασυμμετρία των δύο προτάσεων (π.χ. στη σειρά υποκειμένου-ρήματος, στην αναφορά ή μη του υποκειμένου)· αντί του κόμματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί παύλα ή άνω τελεία. Στις μειονότητες της Ευρώπης περιλαμβάνονται πολλοί Αφρικανοί μετανάστες, και Τσιγγάνοι που έρχονται από τα ανατολικά κράτη. Ο προσθετικός σύνδεσμος και μπορεί να αντικατασταθεί από: ακόμη και, καθώς και. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα την παράθεση | Ο Αχελώος, το ομορφότερο ποτάμι της Ελλάδας, σε λίγα έτη θα στερέψει! Παρενέβησαν ο κ. Αδάμου, πρόεδρος της Επιτροπής, ο κ. Ασβεστίου, αντιπρόεδρος, και ο κ. Βασιλείου, μέλος του προεδρείου. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα την επεξήγηση | Το μεγάλο του μυστικό, η αγοραφοβία του, τον κράτησε μακριά από τα δικαστικά έδρανα. Γι’ αυτό φοβόταν ο εργαζόμενος, μην μπει στην εφεδρεία. Πρέπει να μάθεις και αυτό, τι ώρα θα επιστρέψει. Με τέτοιο τρόπο κυβερνούν, ακούγοντας ο ένας τον άλλον. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα ένα μόριο ή ένα βεβαιωτικό (ή αρνητικό) επίρρημα ή επιρρηματικός προσδιορισμός στην αρχή ή και τη μέση μιας περιόδου, όταν οι παραπάνω λέξεις χρησιμεύουν για τη σύνδεση με τα προηγούμενα. Προσοχή στην αλλαγή των νοημάτων: | Ναι, θα επιστρέψω τα χρήματά σου. Φεύγει, λοιπόν, από τον τόπο του. Μου είπε ότι θα τα πούμε σύντομα. Ωστόσο, δεν τον ξανασυνάντησα… Έτσι, εντελώς αναίτια, χάθηκε από τη ζωή μου! Όχι, δεν είδα πουθενά την τσάντα με τα κοσμήματα. Βέβαια, δεν το περίμενα αυτό από σένα. Αλήθεια, τι έγινε με τη ζάλη σου; Τότε, δεν υπάρχει περίπτωση να μονιάσουμε ξανά! * τότε = αφού είναι έτσι
| ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα την κλητική πτώση | Ακάκιε, μην ξεχάσεις να φέρεις τα μακαρόνια. Πήρα το e-mail σου, κύριε Λο, και χαίρομαι που έφτασες καλά στο Κονγκό. Αξιότιμε κύριε, σας εκφράζουμε τα θερμά μας συλλυπητήρια. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα τις κύριες από τις δευτερεύουσες αιτιολογικές, τελικές, χρονικές, αποτελεσματικές, εναντιωματικές, συμπερασματικές και υποθετικές προτάσεις. Ακόμη, χωρίζουμε με κόμμα τις κύριες από τις προτάσεις που εισάγονται με το χωρίς να, ιδίως όταν αυτές προηγούνται ή όταν είναι μεγάλες. Ακόμη, χωρίζουμε με κόμμα τις μετοχικές προτάσεις | Όταν πέθανε ο πατέρας μου, ήμουν 46 ετών. Δεν ξεκίνησα με τόσο χιόνι, αφού δεν είχα αντιολισθητικές αλυσίδες. Δεν πρέπει να καθυστερήσουμε, γιατί θα αρχίσει να σκοτεινιάζει. Αν το θέλεις, φύγε. Για να πετύχεις το στόχο σου, μάθε αγγλικά. Κατορθώσαμε να φτάσουμε σώοι, γιατί προσέξαμε πάρα πολύ. Να πάρεις τα απαραίτητα μέτρα, ώστε να αποφύγεις την χρεοκοπία. Δεν είναι τόσο δειλή, να φοβάται το σκοτάδι. (να= ώστε να) Αν και σας αγαπώ, θα πω πικρά λόγια. Χωρίς να το πάρω είδηση, μου πήραν το παπούτσι. Έφυγε, χωρίς να μου εξηγήσει το λόγο της απρόσμενής του αναχώρησης. Παντρεύτηκε νωρίς, θέλοντας να ξεφύγει από την αγροτική ζωή. | ||||||
Δεν χωρίζονται με κόμμα οι ενδοιαστικές και οι ειδικές προτάσεις και γενικώς όλες οι δευτερεύουσες προτάσεις, όταν είναι αντικείμενα. Βέβαια, όταν η ειδική πρόταση προτάσσεται του ρήματος της κυρίας προτάσεως, τότε χωρίζεται με κόμμα. | Φοβούμαι μήπως με ξέχασε. Πρόσεχε μην γκρεμοτσακιστείς εκεί που πηγαίνεις. Της είπαν πως το φόρεμά της λερώθηκε. Κατάλαβα ότι αντέγραψε την απάντηση από το διπλανό του. Ότι θα ζητούσε και τα ρέστα, ούτε που το φανταζόμουν! | ||||||
Δεν χωρίζονται με κόμμα οι δευτερεύουσες προτάσεις μιας περιόδου που αποτελούν αντικείμενο ή υποκείμενο ρήματος (απόδοση παλαιού απαρεμφάτου ή κατηγορηματικής μετοχής). | Ελπίζω ότι κατά την προσεχή συνεδρίαση θα ληφθεί επιτέλους μια απόφαση. Οι αθλητές που αγωνίζονται στο στάδιο είναι Σλοβένοι. Θέλω να μιλήσω. Χωρίς κόμμα, διότι το «να μιλήσω» είναι αντικείμενο του θέλω. Απόδοση του παλαιού απαρεμφάτου («βούλομαι ειπείν»). Ντρέπομαι να επαναλαμβάνω τα ίδια και τα ίδια. Χωρίς κόμμα, διότι το «να επαναλαμβάνω» είναι απόδοση κατηγορηματικής μετοχής («αισχύνομαι λέγων»). | ||||||
Δεν χωρίζονται με κόμμα οι πλάγιες ερωτηματικές από τις κύριες, εκτός κι αν προηγούνται του ρήματος. Γιατί βάζουμε κόμμα σε κάποιες περιπτώσεις; (όμοιοι όροι, επεξήγηση) | Ήταν δύσκολο να διαπιστωθεί το εννοούσε με αυτήν την έκφραση. Την ρώτησε μήπως θέλει τη συνταγή της γιαγιάς. Τον ρώτησε πότε επιτέλους θα φύγει. Ήθελε να ανακαλύψει τι έγραφε τόση ώρα στο κινητό της. Το τι εννοούσε με αυτήν την έκφραση, ήταν δύσκολο να διαπιστωθεί. Κατά πόσον είναι εφικτή μια συναίνεση, είναι δύσκολο να λεχθεί σήμερα. Ήλθα να μάθω τι κάνετε, πώς είναι τα παιδιά σας, πού θα πάτε διακοπές. Πρέπει να μάθεις και αυτό, τι ώρα θα επιστρέψει. | ||||||
Χωρίζουμε με κόμμα τις παρένθετες προτάσεις που υπάρχουν σε διαλόγους χωρίς εισαγωγικά Ωστόσο, δεν χωρίζουμε με κόμμα τις παρένθετες προτάσεις, μικρές ή μεγάλες, που δηλώνουν ποιος είπε τα λόγια που βρίσκονται στα εισαγωγικά. | – Μπορείτε να ανάψετε ένα κερί, τις ενημέρωσε ο εφημέριος. «Πάλι πήρες άδεια από τη σημαία;» με ρώτησε γελώντας πονηρά. «Είμαστε μια ακυβέρνητη πολιτεία» είπε ο δικαστής. |
Ερώτηση: Τι γίνεται με τους συμπλεκτικούς, διαζευκτικούς, αντιθετικούς συνδέσμους και τις αντίστοιχες προτάσεις;
Απάντηση: Όταν οι όροι μιας πρότασης συνδέονται με τους συνδέσμους ή, είτε, μήτε, oύτε, δεν χρειάζεται κόμμα. Ωστόσο, κάποιοι χωρίζουν με κόμμα τους όρους μιας πρότασης που συνδέονται με αυτούς τους συνδέσμους, όταν είναι περισσότεροι των δύο. Μελέτησε τον παρακάτω πίνακα:
Ούτε ο πρόεδρος, ούτε οι αντιπρόεδροι, ούτε οι κοσμήτορες ήταν παρόντες στη συνεδρίαση. | Το κείμενο να διαβιβασθεί στην επιτροπή νομικών θεμάτων ή στην επιτροπή κοινωνικών υποθέσεων. |
Περισσότερο έκλαιγε, παρά γελούσε. | Περισσότερο έκλαιγε παρά γελούσε. |
Δε θα ταξιδέψω με το τρένο, ούτε με το πλοίο. | Δε θα ταξιδέψω με το τρένο ούτε με το πλοίο. |
Και γενναίοι ήταν, και τον εαυτό τους πρόσεχαν. | Και γενναίοι ήταν και τον εαυτό τους πρόσεχαν. |
Θα σωθούμε, ή θα χαθούμε… | Θα σωθούμε ή θα χαθούμε… |
Δεν φταίμε εμείς, μα την πληρώσαμε… | Δεν φταίμε εμείς μα εμείς την πληρώσαμε… |
Είναι ακριβό, αλλά είναι το πιο ανθεκτικό ξύλο. | Είναι ακριβό αλλά είναι το πιο ανθεκτικό ξύλο. |
Ούτε η Ελένη, ούτε η Ελίνα, ούτε η Έλενα είπαν το ναι. | Ούτε η Ελένη ούτε η Ελίνα ούτε η Έλενα είπαν το ναι. |
Αυτός τελείωσε νωρίς, ενώ εσείς ακόμα γράφετε… | Ήταν ήρεμος αλλά μετανιωμένος. |
Ήλθα όχι γιατί με ευχαριστεί, αλλά γιατί πρέπει. | Ήλθα όχι γιατί με ευχαριστεί αλλά γιατί πρέπει. |
Οι ηλικιωμένοι αφενός βιάζονται, αφετέρου αργούν στις πράξεις. | Οι ηλικιωμένοι αφενός βιάζονται αφετέρου αργούν στις πράξεις. |
Τελικά, για κάποιους ισχύει ο παρακάτω κανόνας: Χωρίζονται με κόμμα οι κύριες αντιθετικές προτάσεις, όταν συνδέονται με αντιθετικούς συνδέσμους. Όμως, όταν δεν αντιτίθενται προτάσεις αλλά η αντίθεση βρίσκεται μέσα σε έναν όρο της προτάσεως, τότε δεν χρειάζεται κόμμα.
Εγώ μεν το είπα, αλλά εσύ δεν το έλαβες υπόψη. | Η αντιπροσωπεία που μετέβη στην Αθήνα ήταν ολιγομελής αλλά αποτελεσματικότατη. |
Θέλω, μα δεν μπορώ. |
Παρατήρηση: Η τοποθέτηση ή η μη τοποθέτηση του κόμματος πριν από μια αναφορική πρόταση έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή του νοήματος της πρότασης.
Προσδιοριστικές αναφορικές προτάσεις: χωρίς κόμμα | |
Τα δέντρα του κήπου που είναι καρποφόρα χρειάζονται λίπασμα. Πέταξαν τα ροδάκινα που είχαν σαπίσει. Τα κράτη μέλη που υπέγραψαν τη σύμβαση καλούνται σε διάσκεψη. | Οι αναφορικές προτάσεις προσδιορίζουν άμεσα το υποκείμενό τους. Στην πρώτη περίπτωση, η αναφορική πρόταση καθορίζει ποια δέντρα του κήπου χρειάζονται λίπασμα: μόνο όσα δέντρα είναι καρποφόρα. Όχι όλα. Στη δεύτερη περίπτωση, πάλι, η αναφορική πρόταση σημαίνει: πέταξαν μόνο εκείνα από τα ροδάκινα που είχαν σαπίσει. Η αναφορική πρόταση εδώ αποτελεί άμεσο και αναγκαίο προσδιορισμό του υποκειμένου. Καθορίζει ποια κράτη μέλη καλούνται σε διάσκεψη. Τελικά, μόνο όσα κράτη μέλη υπέγραψαν τη σύμβαση καλούνται σε διάσκεψη۰ όχι όλα. |
Προσθετικές η παραθετικές αναφορικές προτάσεις: με κόμμα | |
Τα δέντρα του κήπου, που είναι καρποφόρα, χρειάζονται λίπασμα. Πέταξαν τα ροδάκινα, που είχαν σαπίσει. Τα κράτη μέλη, που υπέγραψαν τη σύμβαση, καλούνται σε διάσκεψη. | Οι αναφορικές προτάσεις θα μπορούσαν να παραλειφθούν, χωρίς να συμβεί αλλοίωση του νοήματος. Οι σημασίες είναι, πλέον, διαφορετικές. Τα δέντρα του κήπου, που όπως γνωρίζουμε είναι όλα καρποφόρα, χρειάζονται λίπασμα. Πέταξαν όλα τα ροδάκινα τα οποία (όλα) είχαν σαπίσει. Εδώ είναι δυνατόν να παραλειφθεί η αναφορική πρόταση χωρίς να αλλοιωθεί ουσιαστικά το νόημα. Το νόημα είναι πως όλα τα κράτη μέλη υπέγραψαν τη σύμβαση και, άρα, όλα καλούνται στη διάσκεψη. |
Πρόσεξε τη στίξη (και την απουσία της) στις παρακάτω περιπτώσεις:
Θα ήθελα, ακόμη, να σου ζητήσω κάποιες τελευταίες εκδουλεύσεις. Να μην ξεχάσεις να βάλεις τα φασόλια στο φούρνο. Επίσης, θέλω να ανοίξεις την πόρτα, για να αερίζεται το δωμάτιο. Και, βέβαια, τον Τρούμπο! Θα τον βγάλεις για βόλτα στις επτά το απόγευμα. Διαφορετικά, θα γαβγίζει μέχρι το βράδυ!
Τρώγοντας έρχεται η όρεξη. Και γράφοντας μαθαίνεις. Εξάλλου, είτε το θέλεις είτε όχι, ο ιδρώτας σου είναι το πιο γλυκό ψωμί του κόσμου.
1.Καλαϊτζάκης, Φάνης, Το κόμμα και τα άλλα σημεία στίξης στη νεοελληνική γλώσσα, εκδόσεις Σαββάλας, Αθήνα 2001
2. Νεοελληνική Γραμματική, Αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής. Σχολικό εγχειρίδιο, ΟΑΕΔ
3. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), Θεσσαλονίκη 1973
4. Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος-Φυτράκης
5. Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων, http://eur-op.eu.int/general/el/code_el.htm
6. Σακελλαρίου, Χάρης, Κλιτικό λεξικό δημοτικής, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
7. Κριαράς Εμμανουήλ, Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών
6. Σακελλαρίου, Χάρης, Κλιτικό λεξικό δημοτικής, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
7. Κριαράς Εμμανουήλ, Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών
8. Οδηγός της νεοελληνικής γλώσσας, επιμ. Άννα Ιορδανίδου, εκδόσεις Πατάκη
9. Χανδριώτης, Ελλάδιος, Προφορά και στίξη, Λευκωσία 1972.
Ποιο είναι, τελικά, το σωστό;
Αυτό που έκανες είναι, χωρίς άλλο, πολύ σωστό και, σε κάθε περίπτωση, ηθικό.
Αυτό που έκανες είναι χωρίς άλλο πολύ σωστό και σε κάθε περίπτωση ηθικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου