Η ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

Η ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

- ΛΠ[1]: έως σ. 46: Εισαγωγή και 11^ος – 15^ος αιώνας

1	Πώς προσδιορίζουν οι μελετητές τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας; Γιατί, τελικά, οι περισσότεροι ξεκινούν την εξέταση της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τα δημώδη κείμενα των τελευταίων αιώνων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας;[2]
2	Ποιες είναι, σχηματικά, οι περίοδοι της νεοελληνικής λογοτεχνίας
3	Το τεκμήριο και η ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας[3].
4	Η νεοελληνική στιχουργική και η ομοιοκαταληξία[4]. Να αναφερθούν χαρακτηριστικές περιπτώσεις ποιητών που είτε έγραψαν στον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο είτε είχαν κάποια στιχουργική ιδιαιτερότητα.
5	Ποιες είναι, σχηματικά, οι περίοδοι της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας, από το 1821 έως σήμερα;
6	Ποια είναι, σε γενικές γραμμές, η διασωθείσα δημοτική και λόγια λογοτεχνική παραγωγή της περιόδου πριν το 1453;[5]
7	Μέσα σε ποιο ιστορικό (και θρυλικό) περιβάλλον προέκυψε το «Έπος του Διγενή Ακρίτη»; Ποια είναι η σχέση του με το δημοτικό τραγούδι;[6]
8	Ποια είναι τα θεματικά και τα μορφικά χαρακτηριστικά των βυζαντινών ερωτικών – ιπποτικών μυθιστορημάτων; Ποιες είναι οι επιδράσεις τους;[7]
9	Οι έμμετρες μυθοπλαστικές αφηγήσεις Καλλίμαχος και Χρυσορρόη και Λίβιστρος και Ροδάμνη.

- ΛΠ: 47 - 64: 15^ος (1453) – 17^ος αιώνας και

- ΛΠ: 83 - 100: 18^ος αιώνας και Νεοελληνικός Διαφωτισμός και

- ΛΠ: 123 - 137: Οι δεκαετίες πριν την επανάσταση. Ρήγας, Χριστόπουλος, Βηλαράς.

10	Ποιοι είναι οι διακριτοί πόλοι στην λογοτεχνική παραγωγή της περιόδου 1453-1821, αν λάβουμε υπόψη γεωγραφικά και ιστορικά κριτήρια της παραπάνω περιόδου; Ποιες είναι οι σημαντικές στιγμές της λογοτεχνίας στα χρόνια που ακολούθησαν την πτώση της Κωνσταντινούπολης;[8]
11	Ποια είναι η σημαντική αλλαγή που παρατηρείται στο τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα; Ποιες κεντρικές προσωπικότητες (οι λεγόμενοι «πρόδρομοι») εμφανίζονται; [9]
12	Καισάριος Δαπόντες, Κήπος Χαρίτων (1765)	ΛΠ: 92
13	«Αληθής ιστορία» («Ανώνυμος του 1789»)
14	Αδαμάντιος Κοραής, Ο Παπατρέχας	ΛΠ: 98 - 100
15	Η οριακή χρονολογία του 1811 και ο ανακρεοντισμός Αθανάσιος Χριστόπουλος, Λυρικά	ΛΠ: 132 - 135
16	Η ρομέικη γλόσα και ο αρκαδισμός[10] Ιωάννης Βηλαράς, Ο λογιότατος ταξιδιώτης (1812 – 5)	ΛΠ: 98 και 135 - 137
17	Ποιες είναι οι διαφορές και οι ποιες οι ομοιότητες του Χριστόπουλου με τον Βηλαρά;[11]

- ΛΠ: 65 - 82: Λογοτεχνική ακμή στην Κρήτη (1570 – 1669)

- ΛΠ: 101 - 119: Το Δημοτικό τραγούδι

18	Κάτω από ποιες συνθήκες διαμορφώθηκε η  λογοτεχνική παραγωγή στην βενετοκρατούμενη Κρήτη έως το 1669; Ποιες είναι τα έργα και ποιες οι κατηγορίες του κρητικού θεάτρου; Ποια είναι η διαφορά του ποιμενικού δράματος από την τραγωδία και από το ποιμενικό ειδύλλιο;[12]
19	Η ζωή και το έργο του Γιώργου Χορτάτση ([1550] – 1610). Ο στίχος, το μέτρο, οι μετρικοί διασκελισμοί, η γλώσσα και η λογοτεχνική (και θεατρική) αξία των έργων του. Τα ιντερμέδια. Οι επιδράσεις του.
20	Γεώργιος Χορτάτσης, Ερωφίλη	ΛΠ: 65 - 70
21	Οι λογοτεχνικές αρετές της έμμετρης μυθιστορίας (ή αφηγηματικού ποιήματος) Ερωτόκριτος. Οι επιδράσεις και οι πηγές του Κορνάρου. Ο στίχος, η γλώσσα, η αφήγηση και οι στιχομυθίες του έργου. Η σχέση του Ερωτόκριτου με το Διγενή Ακρίτη και το Δημοτικό τραγούδι.
22	Βιτσέντζος Κορνάρος, Ερωτόκριτος [1648]	ΛΠ: 77 - 82
23	Ποια είναι τα κριτήρια διάκρισης των δημοτικών τραγουδιών; Ποιες είναι οι πλέον αξιόλογες μελέτες ή εκδόσεις δημοτικών τραγουδιών;[13]
24	Το Δημοτικό τραγούδι ως λαϊκή έκφραση και η συσχέτισή του με τις κορυφαίες στιγμές της νεοελληνικής ποίησης (Διγενής Ακρίτης, Κορνάρος, Σολωμός κλπ). Η γλώσσα και η τεχνική των δημοτικών τραγουδιών (μοτίβα, το στοιχείο της αφαίρεσης, η δύναμη της παράταξης κλπ)

- ΛΠ: 138 – 151: Σολωμός

- ΛΠ: 152 - 167: Κάλβος, Επτανησιακή σχολή, Βαλαωρίτης

- ΛΠ: 168 – 183: Φαναριώτες, Αθηναϊκή σχολή και Ελληνικός Ρομαντισμός

25	Ποιοι είναι οι κύριοι εκφραστές του ελληνικού ρομαντισμού στην ποίηση κατά την περίοδο 1830 – 1880; Για ποιους λόγους επικράτησαν η καθαρεύουσα στην Αθήνα και η δημοτική στα Επτάνησα ως γλώσσα γραφής των ρομαντικών κειμένων;[14]
26	Ποια είναι τα έργα και τα χαρακτηριστικά της πεζογραφίας του ρομαντισμού;[15]
27	Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Σολωμού; Ήταν, τελικά, ένας ρομαντικός ποιητής;[16]
28	Πώς διασώθηκε το έργο του Σολωμού (1797 – 1857) και πώς το κοινό ανταποκρίθηκε σ’ αυτό στις μέρες του;[17] Ποιες είναι οι βασικές εκδόσεις, μελέτες και έρευνες για το έργο του Σολωμού, σύμφωνα με την επιλεγμένη βιβλιογραφία του ΛΠ; Πώς αποτιμάται σήμερα το έργο του;
29	Διονύσιος Σολωμός, Διάλογος (1824) και Η Γυναίκα της Ζάκυθος (δεκ 1820)       Πώς τα δύο μοναδικά πεζά του Σολωμού συμπυκνώνουν τις ιδέες και τη θεματολογία του;   ΛΠ: 145 - 146
30	Ανδρέας Κάλβος. 20 Ωδές (Λύρα: 1824 και Λυρικά: 1826) Ο Κάλβος (1792 – 1869). Ένας ποιητής χωρίς παράδοση και χωρίς συνέχεια. Η ιδιαιτερότητα του (μετρική & γλώσσα). Το ιταλικό κλασικιστικό περίβλημα σε ένα γνήσια ρομαντικό πυρήνα. ΛΠ: 152 - 156
31	Τελικά, πώς το γεγονός της Επανάστασης του 1821 επηρέασε τη λογοτεχνία των πρώτων χρόνων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους;[18]
32	Εμμανουήλ Ροΐδης, Η Πάπισσα Ιωάννα (1886)                                                       ΛΠ: 180 και 184 - 186
33	Γρ. Παλαιολόγος, Ο Πολυπαθής

- ΛΠ: 184 – 199: Η Γενιά του 1880. Ο Κωστής Παλαμάς και η Νέα Αθηναϊκή σχολή

- ΛΠ: 200 – 218: Το Ηθογραφικό διήγημα και η πεζογραφία (1880 κ. εξ.). Ο Ψυχάρης και το γλωσσικό ζήτημα

- ΛΠ: 251 – 279: Η πεζογραφία στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ο Καζαντζάκης

34	Ποιες είναι οι σημαντικές στιγμές και ποιες είναι οι βασικές μορφές της πεζογραφίας κατά την περίοδο 1880 – 1930;[19]
35	Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Νέας Αθηναϊκής σχολής και της ποίησης του Παλαμά; Ποια είναι τα εκφραστικά ρεύματα που ενστερνίστηκαν;[20]
36	Κωστής Παλαμάς, Η Ασάλευτη ζωή                                                                                   ΛΠ: 194 - 195 Ποιες είναι οι συλλογές και οι ποιητικές συνθέσεις του Παλαμά (1859 – 1943) και ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής του; Τι γνωρίζεις για τον δυαδισμό, το νόημα της τέχνης του και τον λυρισμό του εγώ και του εμείς;
37	Ποια είναι η στάση του Ψυχάρη στο γλωσσικό ζήτημα;
38	Γ. Βιζυηνός, (Νεοελληνικά) Διηγήματα                                                                               ΛΠ: 201 - 203 Γιατί ο Βιζυηνός θεωρείται ως ο πραγματικός εισηγητής του ηθογραφικού διηγήματος στην Ελλάδα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του έργου του;
39	Αλ. Παπαδιαμάντης, Απάνθισμα διηγημάτων                                                                   ΛΠ: 203 - 206 Ποιες είναι οι λογοτεχνικές αρετές του νοσταλγού και ψυχογράφου Παπαδιαμάντη; Ποια είναι η γλώσσα των έργων του; Πώς αποτιμάται σήμερα η συνεισφορά του Παπαδιαμάντη;
40	Νίκος Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά  (1946)                                  ΛΠ: 269 - 279 Γιατί συχνά ο Καζαντζάκης (1883 – 1957) χαρακτηρίζεται μεταφυσικός και ποιες είναι οι επιδράσεις της φιλοσοφίας στο λογοτεχνικό έργο του;

- ΛΠ: 219 – 226: Η ποίηση γύρω και ύστερα από τον Παλαμά

- ΛΠ: 227 – 250: Καβάφης – Σικελιανός – Καρυωτάκης - Ποιητές έως το 1930

41	ΚΠ Καβάφης, Ποιήματα                                                                                                       ΛΠ: 227 - 235 Από το1896 (Τείχη) – έως το 1933 (Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας), ποια είναι η θεματολογία και ποια τα χαρακτηριστικά (γλώσσα, στίχος και μορφή) της ιδιότυπης φυσιογνωμίας του Καβάφη (1863 – 1933);[21]
42	Άγγελος Σικελιανός, Λυρικός βίος (1946)                                                                          ΛΠ: 235 – 244 Ποια είναι η σημασία της φύσης και της συμπαντικής ψυχής στον ποιητικό κόσμο του Σικελιανού (1884  - 1951); [22]
43	Κώστας Βάρναλης, Σκλάβοι πολιορκημένοι (1927)                                                         ΛΠ: 244 – 245 Ποια είναι η σχέση των Ελεύθερων πολιορκημένων του Σολωμού με τους Σκλάβους πολιορκημένους του Βάρναλη;
44	Κώστας Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά    (1921 και 1928)                                          ΛΠ: 248 - 249 Πώς συσχετίζεται η νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική ποίηση του Καρυωτάκη με τις ιστορικές εξελίξεις της εποχής του; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Καρυωτάκη και των ποιητών decadents της γενιάς του 1920; [23]

- ΛΠ: 280 – 301: Η Γενιά του 1930 στην ποίηση

- ΛΠ: 302 – 332: Η Γενιά του 1930 στην πεζογραφία

45	Τι εννοούμε με τον όρο «Γενιά του Τριάντα» και ποιες είναι κάποιες βασικές χρονολογίες γύρω απ’ αυτήν; Ποιοι είναι οι πιο σημαντικοί εκπρόσωποι και ποια είναι κάποια αντιπροσωπευτικά τους έργα; Ποια είναι τα ανανεωτικά χαρ/κά στην ποίηση και την πεζογραφία; Ποιες σημαντικές μελέτες γνωρίζεις σχετικά;[24]
46	Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του υπερρεαλισμού και ποιοι Έλληνες ποιητές ξεχωρίζουν; (βλ. σχετ. σημ.)
47	Πώς οι εμπειρίες του πολέμου επέδρασαν άμεσα στην ποίηση της εποχής; [25]
48	Πώς εξηγείται η ανάπτυξη του αστικού ρεαλιστικού μυθιστορήματος αλλά και η στροφή στο ιστορικό μυθιστόρημα από σημαντικούς εκπροσώπους της γενιάς του Τριάντα στην πεζογραφία;  (βλ. σχετ. σημ.)
49	Το γνωρίζεις για τη Σχολή της Θεσσαλονίκης;          (βλ. σχετ. αφιέρωμα στο 7 Ημέρες και ΛΠ: 321 - 323)

 

- Ατομικές περιπτώσεις

50	Γ. Σεφέρης, Ποιήματα (1940 και 1950 και 1961)                                                              ΛΠ: 280 – 290 Ποιοι είναι οι συμβολισμοί του τίτλου της ποιητικής συλλογής Στροφή (1931) και ποια είναι τα βασικά της γνωρίσματα (ΛΠ: 282); Ποια νέα φυσιογνωμία εμφάνισε ο Σεφέρης (1900 – 1971) με τα 24 ποιήματα ή μέρη της συλλογής Μυθιστόρημα (1935) (ΛΠ: 283); Τι δηλώνουν οι τίτλοι «Ημερολόγιο καταστρώματος», «Τετράδιο γυμνασμάτων», «Δοκιμές» και «Μέρες»;[26] Τι το ξεχωριστό διαθέτει η Κίχλη (1946) (ΛΠ: 284); Ποια είναι, τελικά, τα χαρακτηριστικά της ποίησης του Σεφέρη;[27]
51	Α. Εμπειρίκος, Ενδοχώρα (1945), Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1936-1946)             ΛΠ: 291
52	Ν. Εγγονόπουλος, Μπολιβάρ, ένα ελληνικό ποίημα (1943)                                                ΛΠ: 292
53	Ο. Ελύτης, Προσανατολισμοί (1940) και Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1945)  και Τα ελεγεία της Οξώπετρας                                                             ΛΠ: 293 - 296
54	Γ. Ρίτσος, Επαναλήψεις, σειρά ΙΙΙ και Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973) και Χειρονομίες                                                                                                                               ΛΠ: 298
55	Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαμπώ (1945)                                                                         ΛΠ: 315 - 316
56	Μ. Καραγάτσης, Ο κίτρινος φάκελος (1956)                                                                         ΛΠ: 311 - 313
57	Ν. Γ. Πεντζίκης, Το μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης (1966)                                                ΛΠ: 322 - 323

- ΛΠ: 333 – 367: Μεταπολεμική ποίηση και πεζογραφία

58	Πώς τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής επέδρασαν άμεσα στην ποίηση της εποχής; Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά στην ποίηση και την πεζογραφία; Ποιες κατηγοριοποιήσεις γνωρίζεις και ποιοι είναι οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι; [28]

 

 

 

 

 

 

 

- ΛΠ: 346 – 367: Μεταπολεμική ποίηση και πεζογραφία: Ατομικές περιπτώσεις

59	Μ. Αναγνωστάκης, Ποιήματα                                                                                                  ΛΠ: 336 - 337
60	Τ. Σινόπουλος, [4 Διάφορα]                                                                                                    ΛΠ: 342 - 343
61	Κ. Δημουλά, Το λίγο του κόσμου και Χαίρε ποτέ
62	Α. Αλεξάνδρου, Το κιβώτιο  (1974)                                                                                          ΛΠ: 337
63	Δ. Χατζής, Το τέλος της μικρής μας πόλης   (Σε ποια πόλη αναφέρεται;)                              ΛΠ: 347
64	Στρ. Τσίρκας, Ακυβέρνητες πολιτείες (1960 – 1965)                                                              ΛΠ: 348
65	Γ. Ιωάννου, Η σαρκοφάγος                                                                                                      ΛΠ: 360
66	Β. Βασιλικός, Ζ  (1966)                                                                                                              ΛΠ:357 - 358
67	Ν. Μπακόλας, Η μεγάλη πλατεία                                                                                              ΛΠ: 362
68	Θ. Βαλτινός, Ορθοκωστά                                                                                                          ΛΠ:359
69	Ποιοι είναι οι πλέον αξιόλογοι κριτικοί του 20ου και 21ου αιώνα; Ποιος κριτικός της λογοτεχνίας είναι ο πρόεδρος της Ετ. Συγγραφέων σήμερα; [29]

-  Γενικές ερωτήσεις

70	Η καλλιέργεια του εθνικού στίχου στα ποιήματα: Διγενής Ακρίτης, Ερωτόκριτος, Κρητικός και Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Μήτηρ Θεού, Ερωτικός Λόγος (< Στροφή)
71	Ποιοι είναι οι νομπελίστες της ελληνικής Λογοτεχνίας;[30]
72	Τι σε γοητεύει στη νεοελληνική λογοτεχνία; Ποια περίοδος ή ρεύμα σε εκφράζει περισσότερο;
73	Σε ποιους απονεμήθηκαν τα βραβεία 2011 του περιοδικού Διαβάζω; [31]
74	Ποιες γυναικείες παρουσίες ξεχωρίζεις;
75	Τι συμβαίνει στη λογοτεχνία των ημερών μας;
76	Να σχολιαστούν τα θέματα και οι απαντήσεις των Πανελλαδικών εξετάσεων 2011 στη Νεοελληνική Λογοτεχνία (Σολωμός – Επτανησιακή σχολή).
77	Να μελετηθεί ο πίνακας βιβλιογραφίας του Λίνου Πολίτη για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία.

                                                                                                                   

         

---

[1] Οι αναφορές στο ΛΠ αφορούν την ιστορία του Λίνου Πολίτη: 1980³

[2]  Ο Λίνος Πολίτης στο πρώτο κεφάλαιο της Ιστορίας της Νεοελληνικής λογοτεχνίας (1978) του έγραφε σχετικά: «Στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου παρουσιάζονται ορισμένα στοιχεία με έκδηλο χαρακτήρα, μπορούμε να πούμε, νεοελληνικό.[...] Από τον Διγενή έως τον Ερωτόκριτο υπάρχει ενότητα και εξέλιξη οργανική, αδιάσπαστη, ώστε μια τομή στα 1453 [...] θα ήταν αυθαίρετη.[..] Φυσικότερο είναι να παραδεχτούμε πως το νεοελληνικό στοιχείο φανερώνεται[...] από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, και να θεωρήσουμε πως η "δημώδης γραμματεία" της βυζαντινής εποχής [...] αποτελεί την αρχή της καθαυτό νέας ελληνικής λογοτεχνίας».   Εκτός από το Λίνο Πολίτη (1978¹), βλ. και Άριστου Καμπάνη, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1000 μ.Χ.-1900) (1925), Ηλία Βουτιερίδη, Σύντομη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1000-1930) (1933) κλπ     Αντιθέτως, ο Εμμανουήλ Κριαράς εκκινούσε από την «πρωτονεοελληνική» περίοδο του 1204 έως περίπου τα τέλη του 17^ου αι.. Ο Γ.Π. Σαββίδης πρότεινε ως συμβολική χρονολογία αρχής της νεοελληνικής λογοτεχνίας το έτος της πρώτης έκδοσης του Απόκοπου, του πρώτου, απ' όσο γνωρίζουμε, νεοελληνικού λογοτεχνικού κειμένου που τυπώθηκε, δηλαδή το 1519 ή 1509. Ο Στυλιανός Αλεξίου τοποθέτησε τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας στα πρώτα έργα που έχουν τα χαρακτηριστικά της Αναγέννησης, δηλαδή τα κυπριακά ερωτικά ποιήματα και την περίοδο της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας, προτείνοντας για τα προγενέστερα κείμενα τον όρο «βυζαντινή λογοτεχνία σε δημώδη γλώσσα».

[3]  Η λαϊκή καθομιλούμενη και η αρχαΐζουσα γλώσσα. Η κοινή ελληνική (ομιλουμένη και γραφομένη), ο αττικισμός και η διγλωσσία. Η επίδραση της λατινικής και της ιταλικής γλώσσας. Το λεξιλόγιο των Φράγκων (1204 κεξ, πχ Το Χρονικό του Μορέως). Οι διάλεκτοι και οι ιδιωματισμοί (πχ Κυπριώτικα ερωτικά του 16^ου αιώνα, η κρητική διάλεκτος των 16^ου – 17^ου αιώνων και το εφτανησιώτικο ιδίωμα των νεώτερων χρόνων).

Το γλωσσικό ζήτημα της διγλωσσίας στην Ελλάδα. Η σταδιακή καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.  Οι αρχαϊστές, οι δημοτικιστές και η μέση οδός του Κοραή (1804) που γέννησε την καθαρεύουσα. Η πρώιμη χρήση της δημοτικής από τους Βηλαρά, Χριστόπουλο και Σολωμό. Η επάνοδος του αρχαϊσμού με τον Κόντο (1880). Ο δημοτικισμός του Ψυχάρη, του περ. Νουμά και του Εκπαιδευτικού ομίλου στα πρώτα 20 χρόνια του 20^ου αιώνα. Η κακοποίηση της καθαρεύουσας επί δικτατορίας και η τελική επικράτηση της δημοτικής (1976).

[4] Η ομοιοκαταληξία εμφανίστηκε τον 14^ο αι (Σαχλίκης), ο ελεύθερος στίχος στη γενιά του 1930 με τον πρωτοπόρο Τάκη Παπατσώνη (βλ. ΛΠ: 250).

[5] Η υστεροβυζαντινή η πρωτοελληνική περίοδος περιλαμβάνει Δημοτική (Δημοτικά τραγούδια) και Λόγια παραγωγή: α) Έπος Διγενή Ακρίτα, Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, Στίχοι Σπανέα, Στίχοι Μιχαήλ Γλυκά   και β) Χρονικό του Μορέως και Ιπποτικά μυθιστορήματα.

Πιο αναλυτικά: Τα Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, σε έντονη δημώδη γλώσσα της εποχής, αποτελούν μια σειρά σατιρικών και ηθικοδιδακτικών ποιημάτων ενός άγνωστου συγγραφέα από τα μέσα του 12^ου αιώνα. Μεσαιωνική κοσμική ποίηση σε τολμηρή γλώσσα. Βγαλμένα από μοναστηριακό περιβάλλον. Απευθύνονται στους αυτοκράτορες Ιωάννη Β' Κομνηνό και Μανουήλ Κομνηνό και εξιστορούν με σατιρικό τρόπο τα βάσανα του ποιητή από την ανυπόφορη γυναίκα του και την φτώχεια που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους των γραμμάτων και σατιρίζουν τον κλήρο. Βυζαντινή δημώδης πεζογραφία: Η δημώδης γλώσσα χρησιμοποιήθηκε και σε χρονικά (τα έμμετρα Χρονικόν του Μορέως (14ος αι, ένα αντιελληνικό και αντιορθόδοξο ιστορικό της κατάκτησης), το Χρονικό των Τόκκων, 15ος αι., και τα πεζά κυπριακά χρονικά του Λεοντίου Μαχαιρά, 14^ος αι. και του Γεωργίου Βουστρωνίου, 15^ος αι.). Οι αλληγορικές διηγήσεις είναι μια άλλη ομάδα έργων σε δημώδη γλώσσα με πρωταγωνιστές ζώα ή φυτά, όπως τα Έμμετρα Ο Φυσιολόγος, Ο Πουλολόγος, το Συναξάριον του τετιμημένου γαϊδάρου και το πεζό Ο Πωρικολόγος. Τέλος, τον 14^ο αι. εμφανίζονται και τα πρώτα λογοτεχνικά έργα της κρητικής λογοτεχνίας: Πρόκειται για ποιήματα των πρώτων προσωπικών ποιητών Στέφανου Σαχλίκη, Λεονάρδου Ντελλαπόρτα και Μαρίνου Φαλιέρου που έζησαν και έγραψαν στο δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα.

[6]  Το πρώτο γραπτό μνημείο σε δημώδη γλώσσα, το οποίο θεωρείται παραδοσιακά ότι σηματοδοτεί την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το πρώτο κείμενο που χρησιμοποίησε τη λαϊκή γλώσσα για μια ποιητική δημιουργία. Έπος ή ηρωική μυθιστορία. Εθνική συνείδηση. Η πρώτη δημοσίευση του 1875, το χαμένο πρωταρχικό κείμενο και οι παραλλαγές που σώζονται. Έργο του  11^ου  -12^ου αι; Οι διασωθείσες παραλλαγές είναι, πάντως, νεώτερες του 12^ου αιώνα. Οι παραλλαγές της Grottaferrata και του Escorial. Η υπόθεση του έπους. Η γλώσσα και η αξία του έργου.

[7] Καθώς μετά το 1204 η χρήση της δημώδους επεκτάθηκε, εμφανίστηκε μια πολυπληθής ομάδα κειμένων σε δημώδη γλώσσα. Είναι οι έμμετρες μυθοπλαστικές αφηγήσεις (αρχές 14^ου έως τα μέσα 16^ου) που γενικά κατατάσσονται στο λογοτεχνικό είδος του μυθιστορήματος (ή ακριβέστερα της μυθιστορίας) και έχουν θεματολογία ερωτική ή μυθολογική. Τα έργα αυτά είναι είτε μεταφράσεις δυτικών έργων - λιγότερο ή περισσότερο πιστές - είτε πρωτότυπες συνθέσεις στις οποίες διασταυρώνεται η παράδοση των ελληνιστικών και λόγιων βυζαντινών μυθιστορημάτων με δυτικά πρότυπα. Τα πρωτότυπα έργα είναι τα: Αχιλληίς, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Λίβιστρος και Ροδάμνη, Διήγησις γεναμένη εν Τροία, με ερωτικό περιεχόμενο, καθώς και τα περισσότερο ηρωικού χαρακτήρα έργα Διήγησις του Αλεξάνδρου και Ιστορία του Βελισσάριου. Τα μεταφρασμένα είναι τα: Ο Πόλεμος της Τρωάδος, Φλώριος και Πλάτζια-Φλώρα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα, Απολλώνιος ο Τύριος, Θησηίδα (μετάφραση από τον Βοκκάκιο). Οι επιδράσεις τους από: 1. Ανατολή, 2. Λόγια βυζαντινή παράδοση (μυθιστορήματα της δεύτερης σοφιστικής), 3. Φράγκους και 4. Δημοτική παράδοση.

[8]   Βλ. και σελ. 1 – 3 στο ΛΠ

Α.   1453 έως 1669: Λατινοκρατούμενος Ελληνισμός (Δωδεκάνησα (καταλόγια ή ερωτοπαίγνια), Κύπρος (Αξιόλογη πνευματική κίνηση μέχρι την άλωση από τους Τούρκους το 1571. Από τα μέσα του 16^ου αι. προέρχεται μία συλλογή ερωτικών ποιημάτων, γνωστή με τον τίτλο Κυπριακά ερωτικά ποιήματα. Περιέχει 156 ποιήματα στην κυπριακή διάλεκτο, επηρεασμένα από την ιταλική ποίηση της Αναγέννησης και κυρίως από τον Πετράρχη. Σε αυτήν την συλλογή βρίσκονται υπέροχα λυρικά δείγματα και τα πρώτα ελληνικά σονέτα σε ιταλικό εντεκασύλλαβο), Κρήτη (Ακμή στα τέλη του 16^ου αιώνα έως το 1669), Τουρκοκρατούμενος  Ελληνισμός (Εκκλ/κή  ρητορική: Μελέτιος Πηγάς, Κύριλλος Λούκαρις, Θ. Κορυδαλλεύς) και Έλληνες της διασποράς (Χρυσολωράς, Βησσαρίων, Σοφιανός κλπ)

Α.   1453 έως 1669: Η μεγαλύτερη λογοτεχνική άνθηση της περιόδου προήλθε από τις περιοχές που τελούσαν υπό φράγκικη κυριαρχία και ως ένα βαθμό οφείλεται στην αλληλεπίδραση ελληνικής και δυτικής κουλτούρας. Τα αξιολογότερα λογοτεχνικά δείγματα της περιόδου προέρχονται από την Κύπρο, την Ρόδο, την Κρήτη και τα Επτάνησα.   Εκτός από τις φραγκοκρατούμενες περιοχές, καθαρά λογοτεχνική παραγωγή δεν εμφανίστηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Όμως στις ελληνικές κοινότητες της διασποράς (κυρίως της Βενετίας και στους κύκλους του Πατριαρχείου της Κων/λης) άρχισε στα-διακά να αναπτύσσεται πνευματική κίνηση και να γίνονται προσπάθειες καλλιέργειας της ομιλουμένης γλώσσας, με στόχο την επικοινωνία με το λαό.

Β. 1669 έως 1830: Αδαμάντιος Κοραής: ο κορυφαίος εκπρόσωπος του ελληνικού Διαφωτισμού και ο πρώτος έλληνας φιλόλογος/ Ρήγας Βελεστινλής/ Διδάσκαλοι του Γένους (εκκλησιαστικοί ρήτορες)/ Φαναριώτες και Έμποροι και λόγιοι της διασποράς/ Φραγκίσκος Σκούφος, Ηλίας Μηνιάτης, Κοσμάς Αιτωλός, Ευγένιος Βούλγαρης, Ν. Θεοτόκης (ρητορική), Προοδευτικοί της δημοτικής: Ιώσηπος Μοισιόδακας, Δημ.Καταρτζής, Γρηγόριος Κωνσταντάς (Γεωγραφία νεωτερική και Γραμματική της αιολοδωρικής)/ Άνθη ευλαβείας/ Ιωάννης Βηλαράς και Αθ.Χριστόπουλος

Β. 1669 έως 1830: Μετά την άλωση της Κρήτης το 1669 οι μόνες πνευματικές εστίες που απέμειναν ήταν τα Επτάνησα, ο ελληνισμός της Διασποράς και το Φανάρι. Παράλ-ληλα υπήρξε σταδιακή οικονομική και πνευματική άνθηση και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο 18^ος αι. συχνά χαρακτηρίζεται ως «αντιποιητικός», επειδή τα λογοτεχνικά έργα της εποχής δεν φτάνουν στο ύψος της κρητικής λογοτεχνίας. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα λογοτεχνικά δείγματα. Ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά γεγονότα των αρχών του 18^ου αι. είναι η έκδοση της ποιητικής συλλογής Άνθη Ευλαβείας, από Έλληνες σπουδαστές της Βενετίας, το 1708. Στην ηπειρωτική Ελλάδα κυριαρχεί τον 18^ο αι. η μορφή του Καισάριου Δαπόντε, πολυγραφότατου ποιητή και μοναχού που έγραψε πολλές χιλιάδες στίχους με περιεχόμενο αυτοβιογραφικό, ηθικοδιδακτικό και θρησκευτικό.

[9] Το τελευταίο τέταρτο του 18^ου αι. έως την έναρξη της επανάστασης χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση του νεοελληνικού διαφωτισμού. Ο ΚΘ Δημαράς, ο πιο έγκυρος μελετητής του νεοελληνικού διαφωτισμού, διακρίνει 3 περιόδους του, με αφετηρία το 1774. Οι κυριότερες πνευματικές κατευθύνσεις της περιόδου είναι η συζήτηση για το γλωσσικό ζήτημα, το οποίο σχετίζεται άμεσα με το ζήτημα της παιδείας του έθνους, καθώς και η προετοιμασία της επανάστασης και της επακόλουθης πολιτικής και πνευματικής αναγέννησης. Χαρακτηριστικά κείμενα: Ελληνική Νομαρχία, Ρωσσαγγλογάλλος (έμμετρη σάτιρα) και τα πρώτα διηγήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας (Ρήγας: Σχολείον των ντελικάτων εραστών, 1790). 

Εξάλλου, παρατηρείται και μια μερική άνθηση του ποιητικού λόγου με δύο πόλους: από τη μία επτανήσιοι ποιητές (Ποια ιστορικά δεδομένα (1797 κεξ) οδήγησαν στην πνευματική άνθηση των Επτανήσων, ΛΠ: 128 – 129) που χαρακτηρίζονται ως τοπικοί προσολωμικοί (Μαρτελάος, Γουζέλης, Κουτούζης κλπ) και από την άλλη ποιητές που ανήκουν στο κλίμα των φαναριωτών (οι πραγματικοί προσολωμικοί). Αυτοί οι τελευταίοι είναι οι Αθανάσιος Χριστόπουλος, Ρήγας Φεραίος και Ιωάννης Βηλαράς. Χαρακτηρίζονται ως «πρόδρομοι» ή προσολωμικοί  για τον προδρομικό ρόλο τους στην διάδοση της παιδείας, την καλλιέργεια της δημοτικής γλώσσας και την επίδρασή τους σε μεταγενέστερους λογοτέχνες. Εμπνευσμένοι από τις ιδέες του διαφωτισμού είχαν στόχο τον φωτισμό του γένους και με πλούσιο πρωτότυπο και μεταφραστικό έργο στην δημοτική γλώσσα επιδιώξαν την πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού. Ο Ρήγας μετέφρασε λογοτεχνικά και επιστημονικά έργα και μετέφρασε ελεύθερα κάποια διηγήματα του Γάλλου Rétif de la Bretonne στο έργο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών, στο οποίο ενσωμάτωσε πολλά φαναριώτικά ποιήματα. Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος εξέδωσε το 1811 την συλλογή ποιημάτων Λυρικά, με ερωτικό, αρκαδικό και βακχικό περιεχόμενο, για τα οποία χαρακτηρίστηκε «ο νέος Ανακρέων». Τα Λυρικά εγκαινιάζουν τη νεώτερη ελληνική ποίηση. Λυρικά ποιήματα πιο κοντά στην δημοτική γλώσσα καθώς και σατιρικά έγραψε και ο Ιωάννης Βηλαράς, τα οποία εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Ο Βηλαράς αξίζει βέβαια να μνημονεύεται και για την μαχητική υπεράσπιση της δημοτικής και για τις πρωτοποριακές ιδέες του, όπως αυτή της καθιέρωσης της φωνητικής ορθογραφίας, τις οποίες υποστήριξε στο βιβλίο του Ρομέηκη γλόσα (1814).

[10]  Ο Αρκαδισμός (τεχνικός όρος) είναι ένα δυτικό κίνημα από τον 18^ου αιώνα. Στην Αρκαδία δίνεται συγκεκριμένο περιεχόμενο. Είναι ο εξιδανικευμένος τόπος του ανεπιτήδευτου και της αγνότητας. Μια πλαστή και ουτοπική ύπαιθρος. Ο Ανακρεοντισμός (Ανακρέων: ποιητής της αρχαιότητας) είναι ένα κίνημα αντίστοιχο του Αρκαδισμού. Τραγουδά τον έρωτα, τη χαρά του κρασιού, τη φιλική παρέα αλλά και τη λύπη και το θάνατο. Ο Αρκαδισμός είναι ποίηση φυγής. Ο Ανακρεοντισμός είναι λυρικά – ερωτικά ποιήματα.

[11] Ομοιότητες: Πρόδρομοι του Σολωμού, από φαναριώτικο περιβάλλον, συμμετείχαν στο γλωσσικό ζήτημα ως υπέρμαχοι της δημοτικής, δυτικομακεδόνες στην καταγωγή, Γραμματική του 1805 – Ρομέικη γλόσα του 1814       Διαφορές: Χ = Οικονομική άνεση και αξιώματα και δυτική παιδεία, ανακρεοντισμός, λογοτεχνικές συμβάσεις, τιμήθηκε εν ζωή, πέθανε στα 75. Β = Φτώχεια και επαφή με το λαό, αρκαδισμός, αγνοήθηκε όσο ζούσε, θερμή ποίηση, πέθανε στα 50

[12] Η λογοτεχνική παραγωγή στην βενετοκρατούμενη Κρήτη [βλ. κατά προτίμηση το σχετικό κεφάλαιο στο M. Vitti] διακρίνεται σε δύο περιόδους: την περίοδο της προετοιμασίας (ως το 1590 περίπου) και την περίοδο της ακμής (1590-1669). Τα ποιήματα της πρώτης περιόδου (Αναγέννηση) έχουν περιεχόμενο σατιρικό, ηθικοδιδακτικό, ιστορικό και σπανιότερα ερωτικό. Από την περίοδο αυτή περισσότερο γνωστά είναι τα ποιήματα Απόκοπος του Μπεργαδή, η Κοσμογέννησις του Γεώργιου Χούμνου, τα ανώνυμα Γαδάρου, λύκου και αλεπούς διήγησις ωραία, Ο κάτης και οι ποντικοί, το Ερωτικόν ενύπνιον του Μαρίνου Φαλιέρου, το ανώνυμο Ριμάδα κόρης και νιου, η Συμφορά της Κρήτης του Μανόλη Σκλάβου. Κατά την δεύτερη περίοδο σημειώνεται η μεγάλη άνθηση κυρίως του θεάτρου και η καλλιέργεια του κρητικού ιδιώματος που εξυψώνεται σε άρτια επεξεργασμένη και καθαρά δημοτική λογοτεχνική γλώσσα.

[Τα έργα της κρητικής λογοτεχνίας είναι: Τραγωδίες: Ερωφίλη (Γεώργιος Χορτάτσης), Ο βασιλεύς Ροδολίνος (Ιωάννης Ανδρέας Τρώιλος) και Ζήνων // Κωμωδίες: Κατζούρμπος, (Γεώργιος Χορτάτσης), Στάθης  και Φορτουνάτος (Marco Antonio Foscolo)  //  Ποιμενική ποίηση: Ποιμενικό δράμα: Πανώρια (Γεώργιος Χορτάτσης) και Ποιμενικό ειδύλλιο: Βοσκοπούλα  //  Θρησκευτικό δράμα: Η Θυσία του Αβραάμ   //  Έμμετρη μυθιστορία:  Ερωτόκριτος (Β. Κορνάρος)         Οι κατηγορίες του κρητικού θεάτρου είναι: Κωμωδία, Τραγωδία, Ποιμενικό δράμα και Θρησκευτικό δράμα. Το ποιμενικό δράμα διαθέτει βουκολικά στοιχεία, ζωή της υπαίθρου, ήρωες από τον αγροτικό χώρο και αίσιο τέλος. Αντίθετα, η τραγωδία έχει ήρωες από βασιλικές οικογένειες και δεν διαθέτει αίσιο τέλος. Τέλος, το ποιμενικό ειδύλλιο (Βοσκοπούλα) δεν είναι θεατρικό είδος, όπως είναι το ποιμενικό δράμα (Πανώρια). Το ποιμενικό ειδύλλιο είναι ποίηση αφηγηματική].

Ο σημαντικότερος συγγραφέας θεατρικών έργων είναι ο Γεώργιος Χορτάτσης, συγγραφέας του πιο διαδεδομένου θεατρικού έργου της εποχής, της τραγωδίας Ερωφίλης, αλλά και της κωμωδίας Κατσούρμπος (ενδεχομένως και του Στάθη) και του ποιμενικού δράματος Πανώρια. Άλλα θεατρικά έργα είναι η Θυσία του Αβραάμ (ενδεχομένως του Κορνάρου), ο Φορτουνάτος και ο Ζήνων. Εκτός από τα θεατρικά έργα, υπάρχουν και δύο ποιητικά λογοτεχνικά κείμενα: η έμμετρη μυθιστορία Ερωτόκριτος του Κορνάρου καθώς και το ειδύλλιο Η Βοσκοπούλα..

[13] Τα κριτήρια διάκρισης των δημοτικών τραγουδιών είναι: α) το περιεχόμενο, β) ο τόπος προέλευσης και γ) η λειτουργία του (πχ τάβλας, χορευτικά, μαντινάδες κλπ).  Ωστόσο, σύμφωνα με την οπτική της ελληνικής Λαογραφίας (Στ. Κυριακίδης: 1965) τα ΔΤ διακρίνονται σε:

Α. Κυρίως άσματα ή Μη διηγηματικά (= συνοδεύουν τις φάσεις της ανθρώπινης ζωής)

Β. Διηγηματικά ή επύλλια (ballades) ή Παραλογές (= αρτιότερα λογοτεχνικά κείμενα)

Α = Κλέφτικα, ιστορικά (πχ Της Αγιά – Σοφιάς), μοιρολόγια (το πιο πλούσιο κομμάτι, πχ Μάνης), εργατικά, αλεστικά, κωπηλατικά, χελιδονίσματα, νανουρίσματα, νυφιάτικα, της αγάπης, του κάτω κόσμου, σατυρικά, γνωμικά και ναυτικά.

Β = Ακριτικά (πχ του Αρμούρη) και Παραλογές (πχ Του γεφυριού της Άρτας και η παραλλαγή Της Τρίχας το γεφύρι)

Διαφορές ακριτικών – κλέφτικων: Ακριτικά = Με Διηγηματικό και επικό χαρακτήρα, μιλάνε για τη σωματική δύναμη με υπερβολικό και υπερφυσικό τρόπο. Κλέφτικα = Μη διηγηματικά, χωρίς υπερβολές, μιλάνε με λυρικό τρόπο για την ευψυχία και το ψυχικό σθένος

Μελέτες ή εκδόσεις: C. Fauriel (1825), ΝΓ Πολίτης (1914), ΓΜ Αποστολάκης (1929), S. Baud – Bovy (1950), Στ. Κυριακίδης (1965), Γ. Ιωάννου (1965), Αλέξης Πολίτης (1973), Γ. Μέγας (1976), Ε. Καψωμένος (1978)

 

[14]  Ελληνικός ρομαντισμός

Στην περίοδο 1830 - 1880 (από το 1831 = Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου) η ποίηση αναπτύχθηκε βασικά σε δύο πόλους, τα Επτάνησα και την Αθήνα. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο ποιητικών «σχολών» ήταν η χρήση της γλώσσας: οι σπουδαιότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν στην δημοτική (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε μεγάλος αριθμός ποιητών που έγραφαν σε καθαρεύουσα γλώσσα), ενώ στην Αθήνα η γλώσσα της ποίησης γινόταν όλο και πιο αρχαΐζουσα, υπό την επίδραση των μεγαλοϊδεατικών τάσεων και της επιθυμίας να αναδειχθεί η ιστορική συνέχεια μεταξύ αρχαίων και νέων Ελλήνων· η καθαρεύουσα επιβαλλόταν εξάλλου και από τους Ποιητικούς διαγωνισμούς. οι κύριοι εκφραστές του ελληνικού ρομαντισμού στην ποίηση. Αντίθετα, στα Επτάνησα η ποίηση ακολούθησε διαφορετικές κατευθύνσεις υπό την επίδραση κυρίως της μακρόχρονης επαφής με την ιταλική παιδεία.

         Α. Επτανησιακή ή εφτανησιώτικη σχολή (Μαθητές ή οπαδοί του Σολωμού/ δημοτική, στοιχεία ιδανισμού)

1. Σολωμικοί (Αντ. Μάτεσης, Ιάκ. Πολυλάς, Λορ. Μαβίλης, Γ. Τερτσέτης, Ανδρ. Λασκαράτος, Ιούλιος Τυπάλδος, Γεράσιμος Μαρκοράς κλπ)  

2. Έξωσολωμικοί: Ανδρέας Κάλβος και Αριστοτέλης Βαλαωρίτης (Φωτεινός 1879)

Β. Η Ρομαντική  σχολή των Αθηνών (Ζαλοκώστας, Ορφανίδης, Βαλαβάνης, Καρασούτσας, Παπαρρηγόπουλος, Βασιλειάδης κλπ)

Γ. Οι Φαναριώτες (Αχιλλέας Παράσχος, Αλ.Σούτσος, Αλ. Ρ. Ραγκαβής κλπ)

[15] Η πεζογραφία του ρομαντισμού

 Η πεζογραφία μέχρι το 1880 καλλιεργήθηκε κυρίως στην Αθήνα και σε άλλα πνευματικά κέντρα όπως η Σύρος ή η Κων/λη όχι όμως και στα Επτάνησα (με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς του Λασκαράτου). Τα χρόνια αυτά είναι τα χρόνια της διαμόρφωσης του νεοελληνικού μυθιστορήματος και τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία στην μορφή και το περιεχόμενο. Τα κυρίαρχα θέματα είναι περιπετειώδεις ερωτικές ιστορίες ή ιστορικά γεγονότα (ιστορικό μυθιστόρημα) από την Επανάσταση ή παλιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, αλλά είναι εμφανής κάποιες φορές και η σατιρική ή η κριτική διάθεση. Η γλώσσα των κειμένων είναι η καθαρεύουσα με αρκετές διαβαθμίσεις από απλούστερες μορφές έως ακραία αρχαΐζουσα γλώσσα, ενώ παρατηρείται κάποιες φορές και προσπάθεια απόδοσης του προφορικού λόγου και των ιδιωματισμών. Το πιο διάσημο σήμερα έργο της περιόδου είναι η Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη· άλλα έργα που ξεχώρισαν είναι ο Αυθέντης του Μορέως του Ραγκαβή, ο Θάνος Βλέκας του Παύλου Καλλιγά, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι του Χαρίλαου Δημόπουλου και ο Λουκής Λάρας του Δημήτριου Βικέλα, ενώ μυθιστορήματα που ήταν δημοφιλή τότε, όπως η Ορφανή της Χίου και η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως ξεχάστηκαν μετά το 1880.

[16]  Ο Σολωμός, έχοντας ανάλογες ιταλικές καταβολές, ασφαλώς εντάσσεται στο κλίμα του ρομαντισμού. Ωστόσο, είναι παράλληλα ένας πειραματιστής της γλώσσας και της μορφής και ένας ιδεαλιστής που διαθέτει μια υψηλή αντίληψη για την τέχνη και αναζητά τον καθαρό λυρισμό στα έργα του.

[17]  Ο λόγος του Σολωμού, ακατάληπτος στο ευρύ κοινό, μάλλον προηγήθηκε της εποχής του. Ο όγκος του έργου του ήταν άγνωστος (εκτός από τον Ύμνο του). Ο αξιόλογος Πολυλάς διέσωσε το έργο του (βλ. σχετ. ΛΠ: 151 και 162).                          

[18]  Το μεγάλο γεγονός της Επανάστασης του 1821 επηρέασε σημαντικά τη λογοτεχνία των πρώτων χρόνων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Μέσα στην δεκαετία του 1820 γράφτηκαν τα πρώτα ποιήματα με θέμα την Επανάσταση από δύο Επτανήσιους ποιητές, τον Σολωμό (Ύμνος εις την Ελευθερίαν, 1823) και τον Κάλβο (Λύρα, 1824, Λυρικά, 1826). Η Επανάσταση αποτελούσε βασικό θέμα και στα ποιήματα των Αθηναίων ποιητών καθώς και σε αρκετά πεζογραφικά έργα των πρώτων χρόνων της περιόδου.

[19]

1880: Οι Στίχοι του Νίκου Καμπά και οι Ιστοί Αράχνης του Γεώργιου Δροσίνη σηματοδοτούν την εμφάνιση της Νέας Αθηναϊκής Σχολής

1883: Δημοσιεύεται στο περιοδικό Εστία το πρώτο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, Το αμάρτημα της μητρός μου. Την ίδια χρονιά το περιοδικό Εστία προκηρύσσει διαγωνισμό για συγγραφή διηγήματος με θέματα από την παραδοσιακή ζωή του λαού ή την ελληνική ιστορία.

Η χρονολογία 1883 σηματοδοτεί μία σημαντική στροφή και στην πεζογραφία. Νέα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως ο συμβολισμός, ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός, είναι πλέον πηγές έμπνευσης των λογοτεχνών, ενώ η ανάπτυξη της επιστήμης της Λαογραφίας οδηγεί σε θεματική ανανέωση των λογοτεχνικών έργων. Αν και η καθαρεύουσα εξακολουθεί, η δημοτική σταδιακά  καθιερώνεται και στην πεζογραφία. Σημειώνεται αλλαγή στην θεματολογία και στον τρόπο πραγμάτευσης του υλικού από τους πεζογράφους. Ενώ κατά τα προηγούμενα χρόνια επικρατούσαν τα ρομαντικά-ερωτικά ή τα ιστορικά μυθιστορήματα, οι συγγραφείς μετά το 1880 καλλιέργησαν κυρίως το διήγημα και στράφηκαν σε θέματα από την καθημερινή ζωή της επαρχίας αρχικά και αργότερα των μεγαλουπόλεων. Η πεζογραφική παραγωγή της περιόδου χαρακτηρίζεται συνήθως με τον όρο ηθογραφία, (πρβλ την ανάπτυξη της Λαογραφίας από το ΝΓ Πολίτη) που αναφέρεται στην πιστή αναπαράσταση των ηθών και του τρόπου ζωής μιας κοινότητας και την ωραιοποιημένη και ειδυλλιακή απεικόνιση του αγροτικού τρόπου ζωής, με συχνή την πληθώρα λαογραφικών στοιχείων (όπως τα έργα των Γ. Δροσίνη, Κ. Κρυστάλλη κ.α.) και αφ’ ετέρου τις ποικιλότερες προοπτικές, όπως η ψυχογραφία (Γ. Βιζυηνός) ή ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας. Επίσης, το θεατρικό Τρισεύγενη του Παλαμά). Αυτοί οι τρεις συγγραφείς θεωρούνται οι κορυφαίοι αυτής της κατεύθυνσης. Από αυτούς, οι δύο πρώτοι έμειναν πιστοί στην καθαρεύουσα, ενώ ο Καρκαβίτσας στράφηκε γρήγορα προς την δημοτική, για την χρήση της οποίας στην πεζογραφία άνοιγαν νέοι ορίζοντες με Το Ταξίδι μου του Ψυχάρη και την σημαντικότερη απόπειρα του Παλαμά να γράψει πεζό κείμενο, το διήγημά του Θάνατος Παλληκαριού.

Γύρω στα 1900 παρουσιάζεται μία νέα στροφή στην θεματική, αυτήν την φορά προς αστικά περιβάλλοντα. Ένας από τους πρωτεργάτες της «αστικής πεζογραφίας» είναι ο Γρηγόριος Ξενόπουλος που αναπαριστά στα μυθιστορήματά του το αστικό περιβάλλον της Αθήνας και της Ζακύνθου. Παράλληλα αρχίζουν να γράφονται έργα με εντονότερες κοινωνικές προοπτικές και νατουραλιστικές επιδράσεις που τοποθετούνται σε αστικά περιβάλλοντα όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων, όπως τα έργα των Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, Κώστα Χατζόπουλου (πέρασε μέσα από διάφορες τεχνοτροπίες: σοσιαλισμός, συμβολισμός και ψυχογραφία//Φθινόπωρο: 1917), Κων/νου Θεοτόκη (ρεαλιστικά αφηγήματα, Σκλάβους στα δεσμά τους: 1922), Δημοσθένη Βουτυρά (διηγήματα για τη μίζερη ζωή στη σύγχρονη πόλη) και Πέτρου Πικρού (νατουραλιστικά διηγήματα για τα κατώτερα λαϊκά στρώματα). Τη δεκαετία του 1920, ενώ οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της προηγούμενης γενιάς (Παπαδιαμάντης, Καρκαβίτσας, Θεοτόκης κ.α.) έχουν πεθάνει, εμφανίζονται κάποιοι πεζογράφοι που αργότερα έπαιξαν σημαντικό ρόλο ως εκπρόσωποι της γενιάς του '30, οι οποίοι είτε εμπνέονται από τις πρόσφατες εμπειρίες του Α' Παγκοσμίου πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής (Στράτης Μυριβήλης, Ηλίας Βενέζης), είτε ακολουθούν άλλους δρόμους, όπως ο Φώτης Κόντογλου με την«εξωτική» ιστορία Pedro Cazaz και ο Θράσος Καστανάκης με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα των μυθιστορημάτων του. Η χρονιά 1930 είναι επίσης οριακή, αφού τότε εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα του μοντερνισμού στην ποίηση και την πεζογραφία. Εξάλλου, το χρονικό διάστημα μεταξύ των ετών 1880-1930 χαρακτηρίζεται από πλούσια παραγωγή ποιητικών και πεζών έργων, την εμφάνιση πολλών και σημαντικών λογοτεχνών που ακολούθησαν προσωπικούς δρόμους και την κυριαρχία ποικίλων τάσεων.

[20]  Η τεχνοτροπική αλλαγή και η απομάκρυνση από τον αθηναϊκό ρομαντισμό είναι εμφανής: η γλώσσα των ποιημάτων είναι δημοτική, τα θέματα είναι οικεία, καθημερινά, και οι τόνοι χαμηλοί. Αποκηρύσσουν την καθαρεύουσα και βρίσκονται κάτω από την επίδραση του γαλλικού παρνασσισμού (= θέματα από την ιστορία αλλά και την καθημερινή ζωή, πλαστικότητα, ομοιοκαταληξία, αυστηρή σύνθεση, επιμέλεια της μορφής) ή ενός πανευρωπαϊκού  συμβολισμού (= κριτικές σε όλες τις παλιές αξίες, κοινωνικές ιδέες, υποβολή και αξεκαθάριστες ή διάχυτες εικόνες, μουσική γοητεία του στίχου).

Ο κυριότερος εκπρόσωπος της γενιάς αυτής όμως είναι ο Κωστής Παλαμάς, που κυριάρχησε στην νεοελληνική πνευματική ζωή για τις επόμενες δεκαετίες. Το ποιητικό του έργο είναι πλούσιο και ποικίλο: εμπνέεται από θέματα καθημερινά, από την εσωτερική ζωή, από ιστορικά γεγονότα ή από την επικαιρότητα, γράφει είτε σύντομα ποιήματα είτε μεγαλύτερες, επικολυρικές συνθέσεις (Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου, Η Φλογέρα του Βασιλιά), φροντίζοντας πάντα για την μορφική αρτιότητα του στίχου και εμπνεόμενος από την νεοελληνική ποιητική παράδοση αλλά και από τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα. Από τους πρώτους ποιητές της Γενιάς του 1880, μόνο ο Παλαμάς παρουσίασε σημαντική εξέλιξη στην ποιητική του, ενώ σύντομα εμφανίστηκαν νεότεροι ποιητές που συνέχισαν την ανανέωση ακολουθώντας τα ρεύματα του παρνασσισμού  (πχ τα σονέτα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του Λορέντζου Μαβίλη και του Ιωάννη Γρυπάρη) και του συμβολισμού (Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Λάμπρος Πορφύρας) ή δικούς τους εκφραστικούς δρόμους (πχ ο Μιλτιάδης Μαλακάσης είναι περισσότερο τραγουδιστής, ο Κώστας Κρυστάλλης επέλεξε τον κόσμο του δημοτικού τραγουδιού κλπ).           

[21] Αλεξανδρινός ποιητής. Καθαρεύουσα γλώσσα με σχεδόν πεζολογικό τόνο. Λίγα ποιήματα σύντομης έκτασης. Ιδιαίτερος τρόπος συγγραφής και κυκλοφορίας (σε μικρά ολιγάριθμα φυλλάδια). 154 αναγνωρισμένα + 25 αποκηρυγμένα + Χ ανέκδοτα. Θεματολογία: α) ιστορικά – μυθολογικά (κυρίως ελληνιστικής περιόδου), β) φιλοσοφικά και γ) ηδονικά (αισθησιακά). Η ανθρώπινη μόνωση αλλά και η αξιοπρέπεια. Η παρακμή και το αναπότρεπτο. Η ειρωνεία και η τραγική γκριμάτσα. Η διαμάχη θεού – ανθρώπου. Ένας διδακτικός τόνος. Το υπονοούμενο και το μισοϊδωμένο.

[22] Επτανήσιος ποιητής. Η δημοτική του Σολωμού (πρβλ Κρητικός) και του ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου συνεχίζεται: Μήτηρ Θεού

[23] Γενιά του 1920: Στα χρόνια του μεσοπολέμου έκανε την εμφάνισή της μια ομάδα ποιητών (με σημαντικότερο εκφραστή αυτών τον Κώστα Καρυωτάκη) που είχαν γεννηθεί περίπου στα 1890, οι οποίοι εξέφρασαν την απογοήτευση από την Μικρασιατική καταστροφή και την αποτυχία της «Μεγάλης Ιδέας» με μία ποίηση η οποία χαρακτηρίστηκε νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική, με κύριο χαρακτηριστικό την απογοήτευση και την έλλειψη ιδανικών. Αναφέρονται ενδεικτικά οι: Ναπ. Λαπαθιώτης, Κ. Ουράνης, Τέλ. Άγρας, Ρώμ. Φιλύρας, Μ. Πολυδούρη, Μήτσος Παπανικολάου, Γιάννης Σκαρίμπας κλπ

[24]  Η Γενιά του Τριάντα

Τα χρόνια γύρω στο 1930 είναι τα χρόνια εμφάνισης μοντερνιστικών τάσεων στην ποίηση και την πεζογραφία, γι’ αυτό και οι συγγραφείς που πρωτοδημοσίευσαν έργα με ανανεωτική διάθεση εκείνη την περίοδο ή και λίγο νωρίτερα, εντάσσονται στην λεγόμενη «Γενιά του ’30». Το βασικό χαρακτηριστικό της ποιητικής ανανέωσης είναι η καθιέρωση του ελεύθερου στίχου και η εισαγωγή του υπερρεαλισμού, ενώ στην πεζογραφία καλλιεργείται ιδιαιτέρως το αστικό μυθιστόρημα και ο εσωτερικός μονόλογος στη Σχολή της Θεσ/κης. Σημαντική βιβλιογραφία είναι η παρακάτω:

Vitti, M., Η Γενιά του Τριάντα. Ιδεολογία και Μορφή, Ερμής, Αθήνα 1977.

Αναγνωστάκη Ν., «Το στοιχείο της σάτιρας και του χιούμορ στη νεότερη ποιητική γενιά», περ. Συνέχεια, τεύχ. 4, Ιούνιος 1973.

Αργυρίου Α., Δεκαεπτά κείμενα για το Γ. Σεφέρη, Καστανιώτης, Αθήνα 1986.

Βαγενάς Ν., Σεφέρης, Σικελιανός, Καβάφης: Ο ποιητής και ο χορευτής, Αθήνα 1979.

Θέμελης Γ., Η νεώτερη ποίησή μας, τομ. 2, Κωνσταντινίδης, Θεσσαλονίκη 1978.

Αλαβέρας, Τ., Διηγηματογράφοι της Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1970.

@ Η ποίηση της Γενιάς του '30

- Απαλλαγή από τα ψεύτικα στολίδια. Συμπόρευση με τα νέα ρεύματα της Δύσης.

- Πλήρης αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο.  Βέβαια, δείγματα ελεύθερου στίχου είχαν πρωτοεμφανιστεί μέσα στην δεκαετία του ’20, με τα ποιήματα του Τ.Κ. Παπατσώνη. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας και στις αρχές της δεκαετίας του ’30 πύκνωσαν οι εκδόσεις ποιημάτων με ελεύθερο στίχο: το 1929 εκδόθηκαν ποιήματα του Αναστάσιου Δρίβα, το 1930 η συλλογή Στου γλυτωμού του χάζι του Θεόδορου Ντόρρου, το 1933 τα ποιήματα του Νικήτα Ράντου και το 1933 του Γιώργου Σαραντάρη. Αντίθετα ποιητές που πρωταγωνίστησαν αργότερα στην «γενιά του ’30» με ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ξεκίνησαν με παραδοσιακό, όπως ο Γιώργος Σεφέρης στις δύο πρώτες συλλογές του, Στροφή (1931) και Στέρνα (1932) και ο Γιάννης Ρίτσος στην συλλογή Τρακτέρ (1934) και τον Επιτάφιο (1936).

- Το έτος 1935 και ο ελληνικός υπερρεαλισμός: Ο πιο σημαντικός σταθμός στην ποίηση της «γενιάς του ’30» είναι το έτος 1935. Εκείνη την χρονιά, που κατά σύμπτωση δημοσιεύεται και η τελευταία συλλογή του Παλαμά, ιδρύεται το περιοδικό Νέα Γράμματα, με το οποίο συνεργάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της γενιάς, εκδίδεται το Μυθιστόρημα του Σεφέρη, δημοσιεύονται τα πρώτα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη και εισάγεται στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός (βλ. ΛΠ: 291 και 294) με την Υψικάμινο του Εμπειρίκου. Στην ίδια δεκαετία πρωτοεμφανίστηκε και ο δεύτερος σημαντικός εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, ο Νίκος Εγγονόπουλος, και δημοσίευσαν τα πρώτα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο οι αριστεροί Ρίτσος και Βρεττάκος.

- Άλλοι αξιόλογοι  ποιητές: ΓΒ Βαφόπουλος (Θεσσαλονίκη) , Γ. Σαραντάρης (υπαρξιστής) και Ν. Γκάτσος (Αμοργός: 1945, το στερνοπαίδι του υπερρεαλ)

@  Η πεζογραφία της γενιάς του '30 (Βλ. ΛΠ: 302)

Οι πεζογράφοι που εντάσσονται στην «Γενιά του '30» είναι σύνολο συγγραφέων με συχνά διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με κοινό στόχο την ανανέωση της πεζογραφίας. Καλλιέργησαν συστηματικά το μυθιστόρημα. Οι γενικές τάσεις που επικράτησαν μπορούν να διακριθούν σε τρεις ομάδες:

Α) Πεζογράφοι με καταγωγή από την Μικρά Ασία, που εμφανίστηκαν ήδη από την δεκ. του '20 και έμειναν πιο κοντά στην παράδοση, εμπνεόμενοι κυρίως από τον τόπο καταγωγής τους. Συχνά αποκαλούνται «Αιολική Σχολή» (Μυριβήλης, Βενέζης, Κόντογλου, Πολίτης: ΛΠ: 303 - 310)

Β) Πεζογράφοι που ακολούθησαν κυρίως την τάση του αστικού ρεαλιστικού μυθιστορήματος (Γ. Θεοτοκάς, Άγγ. Τερζάκης, Μ. Καραγάτσης κλπ) και

Γ) Πεζογράφοι που εισήγαγαν μοντερνιστικές τάσεις όπως η παραβίαση των ρεαλιστικών συμβάσεων και νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος. Αυτή η ομάδα συχνά ονομάζεται «Σχολή της Θεσσαλονίκης», επειδή οι κύριοι εκπρόσωποι (Στέλιος Ξεφλούδας, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης κλπ) έζησαν και έδρασαν στην Θεσσαλονίκη.

Μία αξιοσημείωτη τάση που παρατηρείται στην πεζογραφία της γενιάς του '30 μετά την δικτατορία του Μεταξά το 1936 είναι η στροφή πολλών συγγραφέων στο άμεσο ή απώτερο παρελθόν, δηλαδή σε αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία (για παράδειγμα ο Λεωνής του Θεοτοκά) ή ιστορικά μυθιστορήματα (όπως η Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ του Τερζάκη). Αυτή η στροφή ερμηνεύεται ως εθελοντική «λογοκρισία» των συγγραφέων απέναντι στο καθεστώς αλλά σχετίζεται και με την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας και την αξιοποίηση της παράδοσης.

[25]  Οι εμπειρίες του πολέμου επέδρασαν άμεσα στην λογοτεχνία της εποχής, και κυρίως στην ποίηση: σε πολλά ποιήματα που γράφτηκαν κατά την διάρκεια της δεκαετίας 1940 γίνονται αναφορές στο ιστορικό παρόν, είτε ευθέως, όπως στο Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας του Οδυσσέα Ελύτη, είτε μεταφορικά, με αξιοποίηση της παράδοσης και του ιστορικού παρελθόντος (Ρωμιοσύνη του Ρίτσου) ή άλλων υπαινιγμών (Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου. 

[26]  «Ημερολόγιο καταστρώματος»: Πρόκειται για ποιητικές μετουσιώσεις των προσωπικών του εμπειριών πριν και μετά τον πόλεμο του 1940 (Α: 1940, Β: 1944, Γ: 1955 = Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν)

«Τετράδιο γυμνασμάτων»: Πρόκειται για αδημοσίευτα ποιήματα, περιστασιακά κομμάτια δοσμένα σε φίλους, ποιητικές ασκήσεις κλπ (1940)

«Δοκιμές»: Πρόκειται για σχόλιά του πάνω σε άλλους ποιητές και για προβληματισμούς σε ζητήματα ποίησης και γλώσσας (1944)

«Μέρες»: Πρόκειται για ένα είδος προσωπικών ημερολογίων από το 1925 κ. εξ. που συνιστούν ντοκουμέντα και της πολιτικής ζωής της Ελλάδας.

[27]  Το προσωπικό ύφος του Σεφέρη έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Απλότητα και σοβαρότητα. Λιτή και δωρική έκφραση. Νεόκοπες εικόνες. Ελεύθερος στίχος (1935 κ. εξ.). Δουλεμένη, κατασταλαγμένη και βιωμένη δημοτική γλώσσα. Υποταγή του εγώ στο εμείς. Οι μνήμες, το τραγικό και η ελληνικότητα της ιστορίας και του μύθου.  Εθνική συνείδηση με ευθύνη και αδιαίρετη στο χρόνο. Βλ. ακόμη ΛΠ: 288

[28] Τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα των ετών 1940 – 1974 (ΛΠ: 333 – 334 και 345) δεν άφησαν ανεπηρέαστους τους λογοτέχνες της λεγόμενης «Μεταπολεμικής Γενιάς», οι οποίοι ανδρώθηκαν συνειδητά στα επόμενα 40 – 50 έτη.

 

@  Μεταπολεμική ποίηση

Σημαντικά στοιχεία για τα κοινά χαρακτηριστικά και τις επιμέρους διαφοροποιήσεις της μεταπολεμικής ποίησης δίνουν: α) το άρθρο του Αλ. Αργυρίου «Η πρώτη ποιητική μεταπολεμική μας γενιά» το περ. Νεοελληνικός Λόγος ’74 , β) το βιβλίο του Δ. Μαρωνίτη Ποιητική και Πολιτική Ηθική (1976) και γ) Τα πρακτικά του Α΄ Συμποσίου Ποίησης (Πάτρα: 1981).  Έτσι, σε γενικές γραμμές, η ποίηση:

Διαθέτει μεγάλο όγκο. Δεν υπάρχουν ηγετικές μορφές. Είναι έντονα πολιτικοποιημένη, καθώς οι ποιητές συμπορεύονται με τα πολιτικά πράγματα της εποχής τους (= ποιητική και πολιτική ηθική). Παράλληλα, υπάρχει ενότητα ποιητικών θεμάτων: τραγική σοβαρότητα, έλλειψη ψευδαισθήσεων και οραματισμών, μετριασμένη κατάθλιψη και απαισιοδοξία. Επιδιώκει την κυριολεξία ή και την πεζολογία. Υπάρχει μια εσωτερική υπόσταση, μια διερεύνηση της ουσίας των πραγμάτων.

Για τον χαρακτηρισμό της ποίησης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς (αυτής δηλαδή που εμφανίστηκε κατά την δεκαετία του 1950 αλλά και νωρίτερα) έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις. Για παράδειγμα, οι Μεταπολεμικές ποιητές διακρίνονται:

-  Με βάση τη χρονολογία γέννησης και πρωτοδημοσίευσης έργων τους:

Α΄  Μεταπολεμική ποιητική γενιά

Β΄  Μεταπολεμική ποιητική γενιά

Γενιά της Αμφισβήτησης ή Γενιά του 1970

-  Με βάση τις τάσεις, τα μηνύματα και τους στόχους τους (ειδολογικός χαρακτηρισμός):

Πολιτική και κοινωνική ποίηση

Υπαρξιακή ποίηση

Νεοϋπερρεαλιστική και ανανεωτική ποίηση

Α΄  Μεταπολεμική ποιητική γενιά		Β΄  Μεταπολεμική ποιητική γενιά	Γενιά της Αμφισβήτησης ή Γενιά του 1970*
Γεννήθηκαν: περ. 1925 (δεκ. 1920 – 1930) Πρωτοδημοσιεύουν: Μετά το 1940 - 1945		Γεννήθηκαν: 1935 - 1940 Πρωτοδημοσιεύουν: Μετά το 1950 - 1955	Γεννήθηκαν: 1940 – 1945 Πρωτοδημοσιεύουν: Στη δεκ. ’60
Πολιτική και κοινωνική ποίηση			* Ονομασία του Βάσου Βαρίκα Κική Δημουλά Λένα Παππά, Τάκης Βαρβιτσιώτης, Κατ. Αγγελάκη -Ρουκ, Γιώργος Κάρτερ, Γ. Βαρβέρης, Πάνος Καπώνης, Γ. Κοντός, Αντ. Φωστιέρης, Ντίνος Σιώτης, Νάσος Βαγενάς, Γιώργος Βέης, Χάρης Βλαβιανός, Δημ. Κρανιώτης, Κων/νος Μπούρας, Δημ Παλάζης, Αθηνά Παπαδάκη, Δημ. Ποταμίτης, Λευτ. Πούλιος, Γ. Μαρκόπουλος, Τζένη Μαστοράκη, Β. Στεριάδης, Στέφ. Μπεκατώρος, Νατάσα Χατζηδάκι, Πάνος Κυπαρίσσης, Τηλέμαχος Χυτήρης κλπ Βλ. α) σχετικό άρθρο του Α, Ευαγγέλου στο περ. Διαβάζω (1978) και β) περ. Το Τραμ (Θεσ/νίκης)
Μανόλης Αναγνωστάκης	Άρης Αλεξάνδρου	Κρίτων Αθανασούλης
Τίτος Πατρίκιος	Τάσος Λειβαδίτης	Γιάννης Δάλλας
Υπαρξιακή και μεταφυσική ποίηση
Μηνάς Δημάκης Μίλτος Σαχτούρης	Άρης Δικταίος Ελένη Βακαλό	Νίκος Καρούζος
Θεσσαλονίκη: περ. Μακεδονικές Ημέρες Ν. Πεντζίκης, Γ. Θέμελης, Ζωή Καρέλλη		Γ. Κότσιρας
Νεοϋπερρεαλιστική και ανανεωτική ποίηση
Γιώργος Γεραλής, Νάνος Βαλαωρίτης, Έκτορας Κακναβάτος, Δ. Παπαδίτσας, Τάκης Βαρβιτσιώτης		Α. Νικολαΐδης
Άλλοι ποιητές
Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου, Μελισσάνθη		Ντ.Χριστιανόπουλος, Μ. Μίσκος,  Γ. Ιωάννου
Τάκης Σινόπουλος

 

@  Μεταπολεμική πεζογραφία

Η μεταπολεμική πεζογραφία παρουσιάζει μεγαλύτερη διαφοροποίηση από την ποίηση. Είναι πολιτικοποιημένη και επικεντρωμένη στις καθημερινές έγνοιες. Είναι λυτρωμένη από την ηθογραφία αλλά και αποστασιοποιημένη από τα δυτικά ρεύματα.

Οι πρώτοι μεταπολεμικοί πεζογράφοι αξιοποίησαν τις εμπειρίες του πολέμου του '40, της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, σε έργα όπως η Πολιορκία του Αλέξανδρου Κοτζιά, η Πυραμίδα 67 του Ρένου Αποστολίδη και οι Ακυβέρνητες πολιτείες, του Στρατή Τσίρκα, έργο που ξεχωρίζει για την χρήση πολλών μοντέρνων αφηγηματικών τεχνικών. Ο άλλος σημαντικός θεματικός κύκλος από τον οποίον αντλούν οι πεζογράφοι είναι η καθημερινότητα και η ζωή στις πόλεις, με πιο γνωστούς εκπροσώπους τους Κώστα Ταχτσή, Γιώργο Ιωάννου, Μένη Κουμανταρέα, ενώ κάποιοι συγγραφείς αντιμετωπίζουν με κριτική ματιά και σκεπτικισμό την σύγχρονη οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, όπως ο Σπύρος Πλασκοβίτης στο Φράγμα, ο Βασίλης Βασιλικός στην Τριλογία ή ο Αντώνης Σαμαράκης στο Λάθος. Πιο πρωτοποριακές τάσεις, με αξιοποίηση μοντερνιστικών τεχνικών και αμφισβήτηση των ρεαλιστικών συμβάσεων εμφανίζονται σε έργα του Νίκου Καχτίτση και του Γιώργου Χειμωνά.      Στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία επίσης ξεχωρίζουν οι Μάρω Δούκα, Διδώ Σωτηρίου, Νίκος Θέμελης, Ιωάννα Καρυστιάνη, Ευγενία Φακίνου, Ρέα Γαλανάκη, Θανάσης Βαλτινός, Σώτη Τριανταφύλλου, Γιάννης Ξανθούλης, Μάνος Κοντολέων, Παύλος Μάτεσις.

 

Πρώτη μεταπολεμική γενιά:

Στρατής Τσίρκας,  Γιώργος Ιωάννου,  Άρης Αλεξάνδρου,       

Επίσης: Αντ. Σαμαράκης, Ν. Κάσδαγλης, Σπ. Πλασκοβίτης,  Κ. Ταχτσής, Γ. Χειμωνάς,   Μαργ .Λυμπεράκη, Μάριος Χάκκας, Αλ. Κοτζιάς, Ν. Καχτίτσης

Δεύτερη μεταπολεμική γενιά: (Βλ. ΛΠ: 356 – 362)

Νίκος Μπακόλας, Βασίλης Βασιλικός, Θανάσης Βαλτινός

Μιχάλης Γκανάς, Τζένη Μαστοράκη, Διδώ Σωτηρίου, Γαλάτεια Σαράντη, Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ κλπ

            

 

[29] Οι καθηγητές του ΑΠΘ Εμμανουήλ Κριαράς (1908 - _ ), ΓΠ Σαββίδης, Απ. Σαχίνης, Δ. Μαρωνίτης, Παν. Μουλλάς (πέθανε το 2010).

Γ. Σεφέρης (Δοκιμές), Γ. Θέμελης, Γ. Θεοτοκάς (Ελεύθερο Πνεύμα), Πέτρος Σπανδωνίδης, Αντρ. Καραντώνης (περ. Νέα Γράμματα), Γ. Κατσίμπαλης (Παλαμάς κλπ), Βάσος Βαρίκας, ΚΘ Δημαράς (Ιστορία: 1948¹), Ευάγγελος Παπανούτσος, Κ. Στεργιόπουλος, Γ. Βελουδής, Αλ. Κοτζιάς, ΜΓ Μερακλής

Πρόεδρος της Ετ. Συγγραφέων σήμερα είναι ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέξης Ζήρας

[30] Σεφέρης (1963) και Ελύτης (1979)

[31]  Στην απονομή λογοτεχνικών βραβείων Διαβάζω (Μάιος 2011) απονεμήθηκαν τα παρακάτω βραβεία:

Μυθιστόρημα: Ιωάννα Καρυστιάνη (Τα σακιά;;)

Διήγημα – νουβέλα: Αλέξανδρος Ίσαρης (Μπίγκελμαν ή Το πεπρωμένο)

Ποίηση: Χριστόφορος Λιοντάκης (Τα τέρμα της πλάνης) και Κώστας Μαυρουδής (Οι 4 εποχές)

Λογοτεχνικό δοκίμιο: Κων/νος Τσουκαλάς

Πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας: Μιχάλης Γιαννάρης (Πρίγκηπες και Δολοφόνοι)

Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο: Αντώνης Παπαθεοδούλου (Η πόλη που έδιωξε τον πόλεμο)

Λογοτεχνικό βιβλίο για μεγάλα παιδιά: Μαρία Παπαγιάννη (Το δέντρο το μονάχο)